CHƯƠNG VII LUẬT DÂN SỰ (2) Pháp luật đại cương.pptx
Ch lipid-ct-04092013 tn
1. 1
Chuyeån hoùa lipid
ThS. BS. Hoàng Thị Tuệ Ngọc
BM Hóa Sinh – Sinh Học Phân Tử
Đại Học Y Khoa Phạm Ngọc Thạch
2. 2
Vai trò của lipid
• Dự trữ - cung cấp năng lượng (triglycerid)
Cung cấp khoảng 20-40% tổng năng lượng
Lipid có khả năng dự trữ lớn mà không làm
ảnh hưởng đến áp suất thẩm thấu
• Tạo hình (phospholipid, cholesterol,
sphingolipid, glucolipid)
Tham gia cấu tạo màng
• Nội tiết tố (hormon steroid)
• Hòa tan các vitamin A, D, E, K
3. TIÊU HÓA VÀ HẤP THU LIPID TỪ
THỨC ĂN
- Lipid trong thức ăn chủ yếu là triglycerid (TG),
còn lại là phospholipid, cholesterol và
cholesterol este.
- Lipid thức ăn được thủy phân bằng các
enzyme thủy phân riêng biệt trong dịch tiêu
hóa
- Sự thủy phân lipid bắt đầu từ khoang miệng,
dạ dày, mạnh mẽ khi đến tá tràng và hổng
tràng – là nơi lipid tiếp xúc với muối mật và
enzyme tụy.
4. Các enzyme tiêu hóa lipid
- Lipase do lưỡi và dạ dày tiết ra thủy phân các
triglycerid có mạch C trung bình và ngắn ≤
12C
- Muối mật nhũ tương hóa lipid tạo micelle →
tăng diện tích tiếp xúc của các hạt TG với
lipase tụy
- Lipase tụy thủy phân TG tại vị trí C1 và C3 của
glycerol cho acid béo tự do và 2-monoglycerid
- Esterase tụy cắt acid béo khỏi cholesteryl este
- Phospholipase A2 thủy phân phospholipid
5. Cấu trúc của triglycerid
Muối mật nhũ tương hóa lipid bằng cách tạo micelle
6. Hoạt động của
lipase tụy: thủy
phân TG tại vị trí
C1 và C3 của
glycerol cho acid
béo tự do (FA –
fatty acid) và 2-
monoglycerid
7. Hoạt động của cholesterol esterase và phospholipase A2 của tụy.
8. Hấp thu lipid qua thành ruột
• Các acid béo có mạch C từ 4 – 12 hấp thu trực
tiếp qua niêm mạc ruột non (không cần nhũ
tương hóa)
• Các micelle (gồm muối mật và các acid béo
mạch dài, monoglycerid, cholesterol,
lysophospholipid, vitamin hòa tan trong lipid)
đến vi nhung mao ở bờ bàn chải của ruột non:
– Các chất lipid được hấp thu vào niêm mạc ruột non
– 95% muối mật được tái hấp thu tại hồi tràng về gan
theo chu trình gan-ruột
9. Tế bào biểu mô ruột non tái tạo TG
và tạo chylomicron
• Các acid béo và monoglycerid kết hợp
thành TG trong TB biểu mô ruột non
• TG, cholesterol, phospholipid kết hợp với
protein tạo cấu trúc chylomicron giúp vận
chuyển lipid trong máu.
12. 1. Thoái hoá acid béo
• Acid béo được oxy hóa tạo năng lượng chủ yếu
là những AB mạch dài từ TG được dự trữ trong
mô mỡ
• Chủ yếu là acid palmitic (16:0), acid stearic (18:0),
acid oleic (18:1;9) và acid linoleic (18:2;9,12)
• Thoái hóa AB chủ yếu xảy ra ở gan, gồm 3 bước:
– Hoạt hóa AB thành dạng hoạt động acyl-CoA
– Vận chuyển acyl-CoA từ bào tương vào ty thể
– -oxy hóa acyl-CoA trong ty thể
13. 13
1.1. Hoạt hoá AB trong bào tương thành
dạng hoạt động acyl-CoA
- Hoaït hoaù AB trong baøo töông söû duïng 2
ATP
Acid beùo + HSCoA + ATP
Acyl CoA + AMP + PPi
AMP + ATP 2 ADP
14. 1.2. Vaän chuyeån acyl CoA qua maøng ty theå vaøo
trong ty theå nhôø heä thoáng carnitine
- Các enzym oxy hóa AB chủ yếu nằm trong
ty thể → acyl-CoA cần được chuyển từ
bào tương vào ty thể
- Quá trình cần hệ thống carnitine và các
enzyme carnitine acyl transferase (CAT)
đặc hiệu
15. 1.3. oxy hóa acyl-CoA trong ty thể qua 3
giai đoạn
- GĐ1: Oxy hóa acyl-CoA tạo các acetyl-
CoA
- GĐ2: Acetyl-CoA phần lớn vào chu trình
acid citric, được oxy hóa cho CO2
- GĐ3: Điện tử tạo ra từ GĐ1 và GĐ2 vào
chuỗi hô hấp tế bào để cho năng lượng
16. Oxy hóa acid béo no có số
carbon chẵn
Nôi xaûy ra: ty theå
Ñieàu kieän: hieáu khí
Moãi voøng oxy hoaù goàm 4 pöù
Pö toång quaùt (1 voøng ß oxy hoùa):
Acyl-CoA + FAD + NAD + H2O Acyl-
CoA keùm 2 Carbon + Acetyl-CoA + 4 ATP
18. Năng lượng tạo thành khi β-oxy hóa 1 phân tử acid palmitic (16C)
Quá trình
Chất tạo
năng lượng
Năng lượng
sử dụng
Năng lượng tạo thành
Hoạt hóa 2 ATP
β-oxy hóa
7 vòng
7 FAD(2H) 7 x 1,5 = 10,5 ATP
7 NADH,H+ 7 x 2,5 = 17,5 ATP
8 acetyl-
CoA
8 x 10 ATP = 80 ATP
Tổng cộng thu được 10,5 + 17,5 + 80 – 2 = 106 ATP
19. 19
Naêng löôïng taïo thaønh khi oxy hoùa hoaøn
toaøn 1 pt acid Palmitic (16C)
Oxy hoùa 1 phaân töû Acid Palmitic trong cơ thể:
106 ATP x 7,3 Kcal/mol = 774 Kcal
Năng lượng tích lũy dưới dạng các liên kết
phosphat giàu NL để cung cấp cho nhu cầu
cơ thể
Oxy hoùa 1 phaân töû Acid Palmitic ngoài cơ thể:
Palmitat+ O2 → CO2+H2O+2.340
Kcal/mol
Sinh NL dưới dạng nhiệt năng
20. Oxy hóa acid béo no có số
carbon lẻ
• Tương tự như oxy hóa AB no có số C
chẵn cho đến vòng -oxy hóa cuối
• Sản phẩm vòng cuối là 1 acetyl-CoA và 1
propionyl-CoA (acyl- CoA có 3 C)
• Propionyl-CoA chuyển thành succinyl-CoA
28. Năng lượng phát sinh khi oxy hóa một phân tử β-hydroxybutyrat
Phản ứng
Năng lượng sử
dụng
Năng lượng tạo thành
Tạo acetoacetat 1 NADH,H+ = 2,5 ATP
Tạo acetoacetyl-CoA 1 GTP = 1 ATP
Oxy hóa acetyl-CoA
trong chu trình acid citric
2 x 10 = 20 ATP
Tổng cộng thu được 20 + 2,5 – 1 = 21,5 ATP
29. 29
Tóm tắt quá trình thoái hoá acid béo
Hoaït hoaù acid beùo trong baøo töông tạo acyl
CoA
Vaän chuyeån acyl CoA qua maøng ty theå vaøo
trong ty theå nhôø heä thoáng carnitin
oxy hoùa acyl CoA trong ty theå taïo caùc
acetyl CoA
Acetyl CoA ñi vaøo CT acid citric cho NL
hoaëc chuyeån hoùa thaønh caùc theå ceton trong
TB gan roài cung caáp cho caùc moâ khaùc
30. 30
2. Toång hôïp acid beùo
Tổng hợp AB xaûy ra maïnh ôû gan, moâ môõ,
nieâm maïc ruoät non; yeáu ôû cô, da, thaàn kinh.
Trong TB, toång hôïp AB no chuû yeáu xaûy ra ôû
baøo töông, toång hôïp AB khoâng no hoaëc keùo
daøi maïch acid beùo töø AB 16C xaûy ra ôû löôùi
noäi baøo.
31. 31
2.1. Caùc chaát tham gia toång hôïp acid beùo
Acetyl CoA vaø heä thoáng vaän chuyeån Acetyl CoA
töø ty theå ra baøo töông
Malonyl CoA
NADPH,H+
ATP
Phöùc hôïp multienzym acid beùo synthase
32. Phức hợp Acid béo
synthase.
ACP: acyl carrier protein
ACP
Các hoạt tính enzym của phức hợp acid béo synthase
Thành phần Chức năng
Acyl carrier protein (ACP) Vận chuyển (giữ) nhóm acyl
Acetyl-CoA-ACP transacetylase (AT) Chuyển nhóm acyl từ CoA sang nhóm cystein
của KS
β-ketoacyl-ACP synthase (KS) Kết hợp nhóm acyl và nhóm malonyl
Malonyl-CoA-ACP transferase (MT) Chuyển nhóm malonyl từ CoA sang ACP
β-ketoacyl-ACP reaductase (KR) Khử - β-keto thành - β-hydroxy
β-hydroxyacyl-ACP dehydratase (HD) Khử nước phân tử β-hydroxyacyl-ACP, tạo liên
kết đôi.
Enoyl-ACP reductase (ER) Khử liên kết đôi, tạo acyl-ACP bão hòa
33. 2.2. Diễn tiến của quá trình sinh tổng hợp acid béo
• Chuyển glucose thành acetyl-CoA trong
bào tương
• Tạo malonyl-CoA
• Kéo dài mạch carbon nhờ phức hợp acid
béo synthase
• Tổng hợp acid béo bão hòa mạch carbon
dài từ acid palmitic
• Tổng hợp acid béo không bão hòa từ acid
béo bão hòa tương ứng
36. Tổng hợp acid béo bão hòa khác
từ acid palmitic
• Các AB bão hòa mạch dài khác (từ 18-
24C) được tổng hợp bằng cách kéo dài
mạch C của acid palmitic nhờ hệ enzym
ở lưới nội sinh chất của tế bào.
• Không có sự tham gia của phức hợp acid
béo synthase
37. 37
Tổng hợp AB không bão hòa
o Sinh toång hôïp AB khoâng no nhieàu lieân keát ñoâi
chæ xaûy ra ôû TV
o Ở người chỉ xảy ra quá trình khử bão hòa AB bão
hòa thành AB không bão hòa
o Xảy ra ở lưới nội sinh chất của TB gan và mô mỡ
41. Cholesterol
• Hợp chất quan trọng, đảm nhận nhiều
chức năng: tham gia cấu trúc màng, tiền
chất để tổng hợp muối mật, hormon
steroid, vitamin D
• Có vai trò trong bệnh nhiều bệnh lý: xơ
vữa động mạch, nhồi máu cơ tim, tai biến
mạch máu não…
• Hai nguồn gốc:
– Ngoại sinh do hấp thu từ thức ăn (30%)
– Nội sinh do gan tổng hợp (70%) 41
42. 42
• Hai dạng cholesterol trong cơ thể:
– Dạng tự do: 1/3
– Dạng este hóa : 2/3
43. Tổng hợp cholesterol
• Tiền chất: acetyl-CoA
• Vị trí tổng hợp: bào tương tế bào gan
• 4 GĐ:
– Tổng hợp mevalonate từ acetyl-CoA
– Chuyển mevalonate thành 2 phân tử isopren
hoạt hóa
– Kết hợp 6 phân tử isopren hoạt hóa thành
squalen
– Đóng vòng squalen tạo nhân steroid
43
50. Tổng hợp các chất quan trọng từ cholesterol
1. Tổng hợp acid mật, muối mật
- Cholesterol là tiền chất để tạo 2 loại acid
mật là cholic acid và chenocholic acid
- Hai loại acid mật kết hợp với glycin hoặc
taurin cho 4 loại muối mật:
glycocholat
glycochenocholat
taurocholat
taurochenocholat
50
57. 57
1. Thoái hóa triglycerid
Thoái hóa triglycerid: Dưới tác dụng của
enzym lipase, TG thủy phân cho AB và
Glycerol
– 95% naêng löôïng taïo ra nhôø 3 goác AB
– 5% naêng löôïng taïo ra nhôø Glycerol
58. 58
glycerol kinase bieán ñoåi
glycerol thaønh L-glycerol-
3-PDihydroxyaceton P
D-Glyceraldehyde-3-P
chu trình HDP
Glycerol ñi vaøo con
ñöôøng thoaùi hoùa glucid
(HDP)
71. 71
LIPOPROTEIN
• Lipoprotein (LP) là dạng
lipid vận chuyển trong máu.
LP = Lipid + ApoLP
• ApoLP và phospholipid ở
phần vỏ ngoài giúp LP
hòa tan trong huyết tương
• Phần trung tâm: TG,
cholesterol ester
• Giữa 2 phần là cholesterol
tự do
72. 72
Các loại LP chính trong huyết tương người:
• Chylomicron (CM)
• Very low density lipoprotein (VLDL)
• Low density lipoprotein (LDL)
• High density lipoprotein (HDL)
CM VLDL LDL HDL
(50-200 nm) (28-70 nm) (20-25 nm) (8-11 nm)
73. 73
LP Thành phần (%)
Protein Phospho
lipid
Choles
terol tự
do
Chole
sterol
ester
TG
CM
VLDL
LDL
HDL
2
10
23
55
9
18
20
24
1
7
8
2
3
12
37
15
85
50
10
4
74. 74
Apolipoprotein
3 chức năng chính của apolipoprotein:
• Vận chuyển lipid (tạo lớp vỏ ưa nước của
LP)
• Hoạt hóa hoặc ức chế một số enzyme như
LCAT, LPL
• Gắn với các thụ thể chuyên biệt giúp loại
trừ các LP khỏi huyết tương
75. 75
Chức năng một số apolipoprotein chính
Apo LP chứa đựng Chức năng
AI HDL Hoạt hóa LCAT
Vận chuyển ngược
cholesterol
B48 CM Vận chuyển lipid ngoại
sinh từ ruột về gan
B100 VLDL, LDL Gắn vào receptor của
LDL
E CM, VLDL, HDL Lọc CM remnant và
VLDL remnant khỏi huyết
tương
77. 77
Rối loạn lipid huyết
• CM vận chuyển các lipid ngoại sinh từ ruột về
gan
• VLDL, LDL vận chuyển lipid nội sinh từ gan đến
các TB ngoại biên trong đó có TB thành mạch.
Nếu các lipid này tăng trong máu sẽ là nguy cơ
gây xơ vữa.
• HDL vận chuyển ngược lipid từ TB ngoại biên
về gan để gan oxy hóa và thải ra theo đường
ruột nên có vai trò chống xơ vữa.
Tăng LP gây xơ vữa và/hoặc giảm LP
chống sinh xơ vữa sẽ có nguy cơ phát
triển XVĐM
80. 80
Dieãn bieán maûng xô vöõa
TB boït Veät môõ Xô vöõa
Sang
thöông
trung gian
Maûng
bao sôïi
Sang thöông
bieán chöùng/vôõ
Tieán trieån chuû yeáu do tích tuï lipid
TB cô trôn
vaø colagen
Ñoâng maùu