Het basisinkomen staat steeds vaker in de schijnwerpers en eigenlijk is dat geen toeval. Wie goed nadenkt over de toekomst beseft dat ver doorgedreven automatisering en digitalisering niet zonder gevolgen kunnen blijven voor ons socio-economisch model. In het huidige systeem haalt de overheid het gros van haar inkomsten uit belastingen op arbeid die mensen leveren in ruil voor een inkomen. Dit inkomen is nodig om de markt te voorzien van een consumptieve vraag. Stel nu dat het gros van de jobs in de toekomst verdwijnt? Is een verdeling van de economische toegevoegde waarde op basis van (betaalde) arbeid dan nog functioneel? Indien we niet willen terechtkomen in een wereld waar alle rijkdom geconcentreerd zit bij enkelen, dan zullen we grondig moeten sleutelen aan onze maatschappijordening. Een robotbelasting en een verspreiding van het bezit van kapitaal zijn zeer concrete denkpistes. Een basisinkomen – eventueel gefinancierd via een belasting op toegevoegde waarde - is dat ook. Dat basisinkomen zal er anders uitzien dan de proefballonnetjes die daarover vandaag worden opgelaten. De vraag is bijgevolg niet of het er komt maar wel onder welke vorm, tegen wanneer en via welke weg.

1. Basisinkomen:
oordeel niet te vlug
Inspiratienota 93, februari 2017
1
Auteur: Geert Janssens, hoofdeconoom ETION
Assessoren: Adviesraad Structurele Groei

2. Basisinkomen:
oordeel niet te vlug
1. Wat is een basisinkomen?
2. Onbetaalbaar?
3. Dalend loonaandeel en toenemende ongelijkheid
4. Samenspel arbeid en vrije tijd
5. Maatschappelijke gevolgen
6. De haalbare utopie?
2

3. Basisinkomen:
oordeel niet te vlug
3
• De plotse urgentie om de modaliteiten van een
basisinkomen (BI) in kaart te brengen, heeft alles te
maken met de snelheid van verandering in onze
samenleving.
• Het BI zal er vroeg of laat komen, als noodzaak in
een samenleving waar de verdeling van de
toegevoegde waarde veel minder zal gebaseerd
zijn op betaalde arbeid.
• De vraag is niet of het BI er komt, maar onder
welke vorm, tegen wanneer en via welke weg.

4. 1. Wat is een basisinkomen?
4
• Een BI is in essentie een onvoorwaardelijk inkomen dat
elke burger krijgt, ongeacht diens persoonlijke
kenmerken of situatie, inkomen of reeds opgebouwd
vermogen.
• Het BI is geen substituut voor bestaande sociale
voorzieningen.
• Het BI heeft de potentie om mensen te bevrijden.
• Aan het basisinkomen zijn geen voorwaarden verbonden.
Het onvoorwaardelijk karakter wordt gevormd door
4 basiselementen:
o het BI is een uitkering in geld,
o het BI komt toe aan het individu,
o het BI is universeel,
o er zijn geen arbeidsvoorwaarden aan verbonden.

5. 5
• De universaliteit en het onvoorwaardelijk karakter van
het BI zijn feitelijk de keerzijde van dezelfde medaille:
enerzijds ontsla je mensen van een verplichting,
anderzijds wordt er een opportuniteit gecreëerd.
Bron: ETION

6. 2. Onbetaalbaar?
6
• Argumenten tegen een BI: zullen mensen nog bereid zijn te
werken, wat gaan ze doen met de vrijgekomen tijd,…
• Grootste vraagteken = financiële haalbaarheid.
• De gezamenlijke pot van sociale uitgaven volstaat niet om een
BI te financieren.
• Behoud van huidige toegang tot gezondheidszorg en
basisonderwijs voor iedereen maken het plaatje nog minder
realistisch.
• Enkele kanttekeningen:
• Recht op een BI kan leeftijdsgebonden worden gemaakt.
• Opletten voor dubbeltellingen vb. overheidspersoneel.
• Uitkeringen: de manier van berekenen vertrekt vanuit de huidige
situatie en gaat voorbij aan een aantal fundamentele
maatschappelijke veranderingen.
• Door het invoeren van een BI worden efficiëntieverbeteringen
mogelijk.

7. Overheidsuitgaven (miljard euro, 2015)
7
Bron: NBB

8. 3. Dalend loonaandeel en toenemende
ongelijkheid
8
• Huidig economisch systeem
• Mensen werken voor een arbeidsinkomen, overheid haalt gros
van haar inkomsten door daarop belastingen op te heffen.
• Belastingsysteem werkt sterk herverdelend, combinatie met
sociale uitgaven maakt België tot een van de meest gelijke
landen qua inkomensverdeling.
Maar ongelijkheid neemt toe en sociaal systeem komt
onder druk
• Vermogensongelijkheid is laatste decennia toegenomen
• Zorgwekkend fenomeen: loonaandeel in de economie verkleint
→ Invloed van technologische vooruitgang
• middengekwalificeerde banen verdwijnen, productiejobs verhuizen naar
lageloonlanden
• hogergeschoolden pikken laaggekwalificeerde banen in → 1/3 van de
bevolking op arbeidsleeftijd komt niet aan de bak
• 39,1% van de werkgelegenheid in België maakt kans op volledige
digitalisering

9. Dalend loonaandeel (verloning als percentage bbp),
marktprijzen)
9
Bron: Eurostat

10. 4. Samenspel arbeid en vrije tijd
10
• Technologische veranderingen leiden tot veranderende
verwachtingen ten aanzien van de invulling van een job
→ aantal voltijdse banen loopt snel terug
• Behoefte aan meer vrije tijd
→ mensen ontplooien ongebruikte competenties in vrije tijd
Economisch systeem waarin de verdeling van de koek
steeds minder gebeurt op basis van (betaalde) arbeid
• Digitalisering en automatisering doen routinematige banen
verdwijnen en zetten midden- en hoogeschoolde beroepen
onder druk.
• Meer deeltijdse en tijdelijke banen.
• Arbeidskoek krimpt ten nadele van kapitaalkoek →
arbeidsherverdeling rijdt zichzelf vast.

11. 5. Maatschappelijke gevolgen
11
Hoe economisch systeem op de been houden als de
toegevoegde waarde alsmaar ongelijker wordt
verdeeld?
• aanpassing van de fiscaliteit → kapitaalbelasting, robotbelasting
• financiële participatie van werknemers → loon aanvullen met
winst-of dividendcomponent
• zoeken naar nieuwe maatschappelijke rolpatronen, vraag naar BI
komt steeds nadrukkelijker op tafel
Nadenken over nieuwe manier om toegevoegde waarde
te verdelen
• Om fabrieken te laten draaien, moeten mensen consumeren
→ nood aan besteedbaar inkomen, al dan niet uit (betaalde arbeid)

12. • Idee van een BI loskoppelen van het huidige economische
en maatschappijmodel
Betaalde arbeid niet langer basis voor verdeling van economische
toegevoegde waarde → globalisering en technologische verandering
en digitalisering vragen ander model vb. robotbelasting of belasting
op toegevoegde waarde in combinatie met grotere spreiding van
kapitaal → basis voor de financiering van een basisinkomen
• BI zal er anders uitzien dan huidige proefballonnetjes
BI van de toekomst wordt de basis voor de verdeling van
toegevoegde waarde in een economisch systeem
waarin mensen niet langer (voltijds of massaal) zullen
moeten werken voor hun inkomen = haalbare utopie
Download de volledige inspiratienota via
http://etion.be/kennisbank/basisinkomen-oordeel-niet-te-vlug
12
6. De haalbare utopie