1. Energjia dhe ndotja e mjedisit
Eneo Petoku

2. • Nuk është e lehtë lehtë të shprehet se ç’është energjia.Nuk e
dimë as nga erdhi apo pse ekziston.Thjesht dimë se ajo
ekziston.
• Rregulli i universit mbi energjinë thotë se ajo nuk
humbet.Thjesht kalon nga një formë në një tjetër.
•Ç’është enrgjia?

3. •Llojet e energjisë
Energjia e lëvizjes
Energjia që zotëron një trup i ngjeshur,i shtypur etj.
Energjia e çliruar nga reaksionet kimike
Energjia e ndodhur në bërthamën e atomeve
E.Kinetike
E.Potenciale
Elastike
E.Elektrike
E. Berthamore
E.Kimike
Energjia e fituar nga pozicioniE. Potenciale
Gravitacionale
E. Dritore
E. Valore
Energjia e tranmetuar nëpërmjet fotoneve
Energjia e transmetuar nga një burim elektrik
Energjia e tranmetuar nëpërmjet valëve
E. Termale Energjia që mbart një trup kur ngrohet

4. •Ç’formë energjie i nevojitet njerzimit?
Njerëzimit i nevojitet energji për ta bërë jetëm më të lehtë dhe cilësore.
Format e energjisë që i nevojiten njerëzimit:
•Energji Mekanike (makina,vinçi)
•Energji Termale (gatimi,dushi,kondicionerët)
•Energji Kimike (ushqimet)
•Energji Elektrike (televizori,kompjuteri)
•Burimet që përdorim për ti përfituar
•Burimet fosile
•Energjia mekanike e ujit dhe erës
•Burimet drurësore
•Dielli
•Energjia Berthamore (fisionare)

5. •Cilat janë ato burime energjitike,të cilat
ndotin mjedisin,që njerzimi përdor?
Burimi kryesor i ndotjes janë padyshim lëndët fosile.Lëndët fosile,si
nafta,benzina e gazi natyror çlirojnë sasi të mëdha gazrash serë në
mjedis,duke krijuar rreth qytete të mëdha një mjegull dioksidi
karboni.Në nivel global ato e kanë rritur sasinë e Co2 në
atmosferë,sidomos që pas Luftës II Botërore.Rritja e Co2 në
atmosferë rrit efektin serë të këtij gazi duke izoluar nxehtësinë në
planet dhe duke krojuar ngrohjen globale.

6. •Burimet drurësore
Burimet drurësore përdoren për
të krijuar energji termale nga
energjia e tyre kimike.Në
burimet drurësore problemi
kryesor nuk është ndotja që
shkakton ndjegja e tyre por
shkretimi i natyrës dhe ulja e
aftësisë së saj për të ulur nivelin
e dioksidit të karbonit.

7. •Reaksionet Bërthamore fisionare
Ndotëse të mjedisit??
Gjate fisionit, nje berthame e nje elementi te rende (si uraniumi) shperbehet pas
goditjes me nje neutron qe crregullon ciklin e brendshem te saj, ne berthama me
te lehta, dhe clirohen dy ose tre neutrone, fotone, energji dhe rreze gama.
Neutronet e cliruara, te cilat kane fituar nje fare shpejtesie dhe energjie kinetike
nga reaksioni, shkojne e godasin berthamat e atomeve te tjera, te cilat do te
shperbehen ne dy berthama te reja dhe do te clirojne po ashtu energji, fotone,
rreze gama, dhe neutrone te tjera. Fillon keshtu nje reaksion zinxhir qe do te
shperbeje te gjithe berthamat atomike te dhe do te cliroje nje sasi te madhe
energjie.
Principi baze per prodhimin e energjise nga berthama atomike, qendron ne faktin
se masa totale pas nje reaksioni berthamor eshte me e vogel se masa para
reaksionit. Diferenca midis ketyre masave eshte shnderuar ne energji, sipas
ekuacionit E=m*c2, ku E eshte energjia e cliruar, m eshte diferenca e masave, c
eshte nje konstante qe perben shpejtesine e drites 299 792,458 km/s. Kjo
energji e cliruar, mund te kontrollohet dhe te perdoret per te shnderuar ujin ne
avull, i cili mund te perdoret per te vene ne levizje turbinat ne nje gjenerator
elektrik. 1 gram Uranium 235 gjate fisionit, cliron nje energji te barabarte me ate
te cliruar nga djegia e 1,6 ton nafte.

8. •A krijojnë ndotje reaksionet fisionare?
Jo,ato nuk krijojnë asnjë lloj
ndotjeje si p.sh gazra serë,por
krijojnë mbetje radioaktive te
rrezikshme.Ato mund të
izolohen dhe nuk dëmtojnë
mjedisin.Por atëhere pse nuk
ndërtojmë më shumë centrale
bërthamore për shfrytëzimin e
kësaj energjie?Proble është se
në rast aksidenti në ajër
çlirohen lëndë te rrezikshme
radioaktive,duke ndotuar
ajrin,ujin,tokën dhe duke
shkaktuar vdekje e sëmundje.

9. •Si mund ti zëvëndësojmë burimet ndotje
shkaktuese?
Cilat janë burime alternative?
•Rritja e numrit të hidrocentraleve për të shfrytëzuar sa më shumë energjinë
mekanike të ujit
•Rritja e përdorimit të energjisë së erës
•Rritja e shfrytëzimit të energjisë diellore nëpërmjet paneleve diellore
•Përdorimi i hidrogjenit
•Reaksionet bërthamore fuzionare (në të ardhmen)

10. •Parimi i përdorimit të enrgjisë mekanike të
ujit dhe erës
Energjia mekanike e ujit në
hidrocantrale vë në lëvizje turbinen e
cila duke u rroutulluar krijon energji
elektrike.I njëjti parim ndodh edhe
në panelet me erë.Në këtë rast
rrotullimi i turbinës ndodh me anë të
energjise mekanike të erës.

11. •Panelet diellore
Lllojet e tyre
Panelet diellore perdorin energjine e diellit dhe
e trasformojne ne energji te dobishme apo
nxehtesi per aktivetet e njeriut.
Panelet diellore ndahen ne 3 kategori:
Panele diellore fotovoltazh: shenderrojne
energjine djellore ne energji elektrike.
Panele diellore termik: shenderrojne energjine
djellore per nxehjen e ujit.
Panele diellore hibrid: ku ka te dyja funksionet
siper.
Panelet kane avantazh sepse lejojne shume
kursimin e energjise elektrike apo gazit per
ngrohje te ambjenteve. Por shpesh here
kostua e instalimi eshte shume e larte!

12. •Panelet diellore
Si funksionojnë?
Trasformimi i Drites se Diellit ne Energji!
Fluksi i drites se diellit bie mbi materialin e
panelit qe eshte i perbere prej
gjysempercjelles te cilet jane te ndertuar me
silic.
Atomet e silicit te panelit formojne nje tip
rrjete te kristalte tredimesionale ne forme
tetraedike dhe çdo njeri nga keto ve ne
dispozicion nje nga kater elektronet e
valences. Dhe ai qe krijon energjine eshte
elektroni i jashtem i orbites, pasi 3 te tjeret
jane te lidhur me berdhamen. Pra e gjitha kjo
mundesohet pasi atomit i ndryshon faza e
valences.

13. •Hidrogjeni në H2O si burim energjie
Si funksionon në për të vënë në lëvizje automjetet
Motorri me hidrogjen përmban një
anodë,një katodë,një polimer elektrolik
dhe një katalizator.Polimeri ndan anodën
nga katodë,të cilat janë pjata metalike të
ngarkuara negativisht dhe
pozitivisht.Hidrogjeni dërgohet në
anodë.Anoda dhe katalizatori e ndajnë
bërthamën e hidrogjenit në protone dhe
elektrone.Protonet kalojnë nga anoda në
katodë përmes elektrolitit.Elektronet
kalojnë në një cikël të veçantë për të
prodhuar elektricitet i cili në rastin e
makinën shërben për energji
mekanike.Kjo lloji teknologjie mund të
përdoret edhe për të prodhuar elektricitet
për shtëpitë tona.

14. •Implementimi i hidrogjenit
Avantazhet dhe pengesat
Avantazhi parësor i implementimit të
kësaj teknologjie është mos ndotja e
mjedisit,pasi ky proces çliron vetëm
avull.Gjithashtu mposhtet varësia nga
burimet fosile të cilat mendohet se do
të mbarojnë dekadat e ardhme.Në disa
vende si Irlanda dhe Brazili kjo lloj
teknologjie është implementuar.Në
pjesën tjetër të botës kjo pothuajse nuk
ka ndodhur fare për shkak të mungesës
së infrastrukturës së karburanteve me
hidrogjen dhe mos zbatimi i politikave
favorizuese për këtë teknologji.

15. •Reaksionet bërthamore fuzionare
Zgjidhja përfundimare e problemit energjitik në planet
Reaksionet fuzionare janë të kundërtat e reaksioneve fisionare.Në
fuzion bashkohet bërthama atomesh të lehta dhe krijohen atome më të
rënda.Rasti tipik është bashkimi i dy bërthamave hidrogjen për të
prodhuar një bërthamë helium.Procesi bazohet në formulën e
famshme të Ajnshtajnit E=mc^2,sipas së cilës masa dhe energjia janë
të njëvlershme.Gjatë reaksionit fuzionar,ashtu si te ai fisionar, kemi
humbje mase e cila kthehet në energji.Por ndryshimi në këtë rast është
se nuk kemi mbetje radioaktive dhe çlirohet shumë më shumë
energji.Për 1 gram hidrogjen prodhohet një energji e barasvlefshme
me djegjen e 10 ton nafte.Ndryshe mund të themi se 1kg hidrogjen do
të furnizonte një qytet me 2 milion banor për 2 muaj me
elektricitet.Ky proces është arritur të zhvillohet nga shkencëtarët por
për ta zhvilluar harxhojmë më shumë energji se sa marrim.Në rast se
do të arrinim të përdornim më pak se sa marrim do të thoshte
zgjidhje përfundimtare e problemit energjitik.