SlideShare ist ein Scribd-Unternehmen logo
1 von 61
Downloaden Sie, um offline zu lesen
Ders: Jeomorfoloji
Konu: Buzul Topoğrafyası
Hazırlayan: Ali KÜLAH – 110204048 – 1. Öğretim
Danışman: Yrd. Doç. Dr. Beyhan Öztürk
1
SUNUM İÇERİĞİ
- Yeryüzünün Başlıca Buzul Sahaları Nerelerdir?
- Buzullar Nasıl Oluşur?
- Buzulların Hareket Şekli ve Hızı Nasıldır?
- Buzul Tipleri Nelerdir?
- Buzulların Aşındırması Sonucu Oluşan Yerşekilller Nelerdir?
- Buzul Biriktirmesi Sonucu Oluşan Yerşekilleri Nelerdir?
- Türkiyede Buzullaşmanın Etkili Olduğu Alanlar Nerelerdir?
- KAYNAKLAR
2
3
Yeryüzünde var olan buzulların en büyüklerini, Antarktik İnlandsisi ile Grönland İnlandsisi
meydana getirir.
Antarktik İnlandsisi: 12.600.000 km2’lik alanı kaplayan, tek parça halinde bir buzul örtüsüdür.
Buzulun maksimum kalınlığı 4000 m civarındadır.
Grönland İnlandsisi: 1.726.000 km2’lik bir alanı kaplar. Grönland Adasının %80’ine yakın bir
kısmını örter. Kuzey – Güney doğrultusunda uzanan buzulun maksimum kalınlığı 3000 m
civarındadır.
Yeryüzünün %10’a yakın bir kısmı buzullarla kaplı bulunmaktadır. Günümüzde buzulların yer
aldıkları başlıca sahalar şunlardır:
Yeryüzünün Başlıca Buzul Sahaları Nerelerdir?
4
Son buzul çağında kuzey yarımkürenin büyük kısmı buz ve buzullarla
kaplı idi. Harita; Kanada’nın hemen hemen tamamının, Asya ve Avrupa’nın
ise büyük kısmının buzullarla örtüldüğünü göstermektedir.
5
Arktik Adalar (Grönland Adası)
6
Kuzey Amerika Kıtası – Alaska Dağları
7
Güney Amerika Kıtası – And Dağları
8
Avrupa Kıtası – İskandinavya Dağları
9
Asya Kıtası – Himalaya Dağları
10
Afrika Kıtası – Klimanjaro Dağı
11
Buzul normal buzdan farklı olarak kendine has bazı özellikleri olan, rekristalize
(yeniden kristallenen) kardan meydana gelen ve hareket halindeki buz
kütlelerine verilen isimdir. Oluşumu sırasıyla şöyle olur :
1. Kar yağışlarının çok olduğu ve bir sonraki yılın kar yağışlı dönemine sürekli
olarak erimeyen karın kaldığı (toktağan kar) ve biriktiği iklim bölgelerinde bu
karlar üst üste birikirler.
2. Sıcaklığın nispeten arttığı veya yağmur şeklinde yağışın olduğu dönemlerde
karın bir kısmı erir ve sıcaklık düşünce bu tekrar donar. Böylece eriyen kar
suları kar örtüsünün derin kısmında buza dönüşürler.
3. Üst üste biriken kar kristalleri kendi ağırlıklarının altında sıkışarak iç içe
kenetlenirler, önceden kar kristalleri arasında mevcut olan boşluklar kapanır.
Böylece kar kristallerinin şekilleri bozulduğu gibi bunlar ortalama 1 mm
çapında buz kristallerine dönüşürler.
4. Erime, rekristalizasyon (yeniden kristallenme) ve sıkışma olayları devem ettikçe
kar yığınları belirtilen daha iri, daha yoğun ve benzer boyutlardaki buz
kristalerine dönüşürler. Bu buz yığınına NEVE BUZU veya FİRN BUZU denir.
Ancak bu henüz gerçek anlamda buzul buzu değildir. (Neve buzu taze kardan
daha yoğundur. Çünkü taze karın yoğunluğu 0.06-0.16 arasında iken neve
buzununki 0.72-0.81 arasındadır). Yapısı tabakalıdır, boşluk oranı % 50 kadardır.
5. Süreç devam ettikçe neve buzu içindeki buz kristalleri birleşir ve bu boşluklar
kapanmaya başlar. Çünkü kalınlaşan kar ve neve buzunun ağırlığı artmış,
böylece basınç da artmıştır. Böylece neve buzuna oranla daha yoğun olan (0.9)
ve boşluksuz olan bir buz oluşur ki buna BUZUL BUZU denir. Bu buz kütlesi
belirli bir ağırlığa erişince yerçekiminin etkisi altında harekete geçer ve buzul
oluşmuş olur.
BUZULLAR NASIL OLUŞUR?
12
Buzul Oluşumunun Şematik Gösterimi
Kar'ın Buzkar'a Dönüşümü
13
Buzulların Hareket Şekli ve Hızı Nasıldır?
Buzulun hareketi devamlı olmakta olan plastik akma ile döneme bağlı olarak değişen
taban kaymasının bileşkesinden kaynaklanır. Gerçekte buzulun altındaki yüzey
donduğunda sadece plastik akmayla hareket etmektedir. Plastik akma buz içinde oluşan
deformasyonu kapsarken buna karşılık taban kayması buzun altındaki yüzey üzerinde
kaymasıdır. Bu tür hareket buzulların çok soğuk iklim koşullarında olmaları durumunda
egemendir. Tüm buzul, erime sıcaklığının çok altında bir sıcaklıktadır ve altındaki zemine
donarak yapışmıştır. Plastik akışla, buzulun hareketleri zemindeki toprak veya kayaçları
deforme ederek koparır ve buzulla beraber taşır Ele alınan herhangi bir zamanda buzul
akışı gözlendiğinde her zaman buzulun üst kısmının alt kısmına göre daha uzağa hareket
ettiği görülmüştür.
14
15
Buzul Tabanındaki Erimiş Suyun Neden Olduğu Temelden Kayma (Taban Kayması)
16
BUZULLARIN
HAREKET HIZI
GÜNDE HAFTADA YILDA
Buzulların
Kenarlarında Hareket
Hızı
6.5 cm 46 cm 20 m
Buzulların Ortasında
Hareket Hızı
10 cm 69 cm 33 m
17
Buzul Tipleri Nelerdir?
1. Sirk Buzulu
2. Vadi Buzulu
3. Piedmont Tipi Buzullar
4. Doruk (Zirve) Buzulları
5. Plato Buzulları
6. İnlandsisler
NOT: Türkiye’de bunlardan özellikle sirk ve vadi buzulları gözlenmektedir.
18
SİRK BUZULU: Sürekli kar sınırının üzerinde sirk adı verilen sarp çukurlarda biriken karların
buzullaşması sonucunda oluşur. Dil kısımları yoktur. İçinde yer aldıkları sirklerin kenarlarına
veya yamaçlarına yapışık olarak değil, onlardan RİMAYE denilen bir yarıkla ayrılırlar.
Sirk ve Rimaye Kesiti
Sirk Duvarları
19
VADİ BUZULU:Tıpkı akarsular gibi bir vadinin içinde gelişmiş olan buzullardır. Bir sirk
buzulu uygun koşullar altında sirkten taşarsa ve eğim yönünde bir yatağa bağlı olarak
akışa geçerse vadi buzulları oluşur.
Vadi buzulu iki kısımdan oluşur.
1) Neve: Sürekli kar sınırının üzerinde yer alan ve sirkin bulunduğu yere karşılık gelen
kısımdır. Burası buzulun beslenme sahasıdır.
2) Buzul Dili: Sürekli kar sınırının altında yer alır. Buzulun erime sahasına karşılık gelir.
Bir Vadi Buzulunun Sirkten
Taşarak Harekete Geçtiği Kısım
Bir Vadi Buzulunun Boyuna Kesiti
Serak: Buzul vadilerinde görülen enine
çatlaklardır.
20
Vadi buzulları çeşitli uzunlukta olurlar. Örn: Ağız kısmı Alaska’da yer alan Hubbard
buzulunun batı kolu 135 km uzunluktadır. Vadi buzulları bazen Alp ve Himalaya
dağlarında ve de Alaskada görüldüğü gibi ana buzul ve buna yanlardan katılan kollarla
bir buzul ağı meydana getirirler.
Türkiye’ den Örnekler
21
Tekne yapısı ile Palovit vadisi Doğu Karadeniz Dağları’ndaki karakteristik buzul
vadilerinden biridir. 22
Kurugöllerden başlayarak kuzeye doğru devam eden Kurugöller Buzul Vadisi, yaklaşık 3,5
km uzunluğa sahiptir.
23
PİEDMONT TİPİ BUZULLAR: Bir dağ yamacında yer alan vadi buzullarının o dağı eteğinde
birleşmeleri sonucunda oluşan bir tür örtü buzuludur. Örn. Alaska’nın güneyindeki Bering
Buzulu, Guyot Buzulu ve Malaspina Buzulu. Bu buzullar Alaska Körfezi’ne kadar sokulurlar.
Güneydoğu Alaska’ da Taku Piedmont Buzulu Bir Piedmont Buzulu ve Buzulun
Cephe(uç) Moreni (Bylot Adası, Kanada)
24
DORUK(ZİRVE) BUZULLARI: Dağların sürekli kar sınırının üzerinde kalan doruk kısımlarında
bir külah şeklinde doruğu kaplayan buzullardır. Takke buzulu dendiği de olur. Örn:
Türkiye’de Ağrı Dağı’nın doruğunu örten buzul bu tiptedir.
Küçük Ağrı ve Büyük Ağrı Dağları Ağrı Dağı Zirvesindeki Buzul
25
PLATO BUZULLARI: Sürekli kar sınırından daha yukarıda bulunan platoların
üzerlerini örten buzullardır. Bunlara ice field da denir. Belli bir yönde akış yoktur.
Buzul ve kar örtüsü üzerinde kalan sivri kaya çıkıntıları ise NUNATAK olarak
tanımlanır
Nunatak
ice field
Vadi buzulu
Alaska Körfezi
Resimde; Harding ice field (Kenai Fiyord Ulusal Parkı-Alaska) görülüyor. Uzak planda Alaska
Körfezi’ne doğru yönelmiş bir vadi buzulu görülüyor.
26
İNLANDSİSLER (İÇ BUZUL): Çok geniş alan kaplayan kalın buzul örtüleridir. Şekilleri
kubbeye benzer. Buzulun kalınlığı merkezi kısmında fazla, çevrede azdır. Ortalama
kalınlıkları 2000 m’ yi geçer. Kenarlarından çok sayıda buzul dilleri çıkar ve bunlar çevreye
doğru haraket ederler. Örn: Grönland ve Antarktika buzul örtüleri.
Hubbard Buzulu Yakutat Koyu, Güneydoğu Alaska
27
Buzulların Aşındırması Sonucu Oluşan Yerşekilller Nelerdir?
1. Çizik, Oluk ve Çentikler
2. Hörgüç Kayalar
3. Sürgüler
4. Buzul Vadileri
5. Asılı Buzul Vadileri
6. Fiyord’ lar
7. Sirk
28
ÇİZİK, OLUK ve ÇENTİKLER: Buzulun zemine sürtünmesi sonucunda meydana gelen küçük
aşınım şekilleridir. Özellikle ince unsurlu kayaçlar üzerinde iyi gelişirler. Çiziklerin yönü
buzulun hareket doğrultusunu verir. Çiziklerin daha derin ve geniş olanlarına oluk (groove)
denir. Çentikler ise buzulun zemini aşındırması sırasında zeminden kopardığı küçük
parçaların yerine karşılık gelir. Bu çentiklerin buzulun hareket doğrultusundaki kısımları
daha diktir.
Çizik
Oluk
Çentik
29
HÖRGÜÇ KAYALAR: Buzul aşındırmasına maruz kalmış sahalardaki hörgüce benzer ve yerli
kayadan meydana gelen tepelere verilen isimdir. Bu tepelerin yamaçları asimetriktir. Buzulun
geldiği yöne bakan yamaç daha az eğimlidir ve daha fazla çizilmiş ve cilalanmıştır.
Hörgüç Kaya
30
SÜRGÜLER: Bir buzul vadisinde nispeten çukur olan kısımları birbirinden ayıran yerli
kayadan oluşan çıkıntılara denir. Üzerileri buzulun sürtünmesi nedeniyle cilalanmış ve
çizilmiştir.
Sürgü
31
BUZUL VADİLERİ: Çoğu, eski akarsu vadilerinin buzullarla işgal edilmesi sonucunda
oluşmuştur. Vadilere yerleşen buzullar tabanı ve yamaçları işleyerek vadiye bir U şekli
vermiştir. Buzul vadisi boyunca tabanda sürgü veya eşikler ile hörgüç kayalar sıralanır.
Böylece bir buzul vadisinin boyuna profili basamaklıdır ve bu eşiklerin bulunduğu
kısımlarda ters eğimler görülür.
Türkiye’de; Doğu Karadeniz Dağları’nda Kaçgar, Üçdoruk (Verçenik), Gavur, Karagöl ve
Mescit Dağı’nda, ayrıca Munzur dağları ve Buzul (Cilo) Dağı’nda çok sayıda buzul vadisi
bulunmaktadır.
32
ASILI BUZUL VADİLERİ: Ana buzul vadisinin
taban kısmı, bu buzulun kollarına ait
vadilerin taban kısımlarından daha derindir.
Tabanları ana buzul vadisinden yüksekte
kalan bu tür vadilere asılı vadi denir.
Alaska’da Chugach Dağları’nda asılı buzul
vadileri ve kaya enkazı ile dolu olan ana
buzul vadisi. Orta kesimdeki asılı buzulun
ana vadiye eriştiği kesimde buzul akışından
ziyade bir buzul çığı veya düşmesi
görülüyor.
Asılı Buzul Vadileri Nasıl Oluşur?
33
FİYORD’ LAR: Deniz tarafından işgal edilmiş U şekilli derin buzul vadileridir. Dik kenarlı, dallı
budaklı körfezler şeklinde karaların iç kısımlarına doğru sokulurlar. Uzunlukları birkaç yüz
km olabilir. Yamaçlarında çağlayanlar ve asılı vadiler bulunabilir. En çok Norveç kıyıları,
Alaskanın güneyi, Labrador yarımadası kıyıları, Grönland kıyıları ve Antarktika’nın bazı
kıyılarında görülür.
Alaska’da iki fiyord: Solda Barry Arm ve sağda College Fiord (Prince William Sound, Alaska).
34
SİRK: Kenarları dik, yarım daire şekilli
çanaklara sirk denir. Önce karın
birikebileceği bir çanakta biriken karlar belli
bir kalınlığa eriştikten sonra harekete
geçerek bu çanağı derinleştirirler. Bu
durumda önce Nivasyon sirki oluşur.
Ardından kar belli bir kalınlığa eriştikten
sonra buzul buzuna dönüşür ve böylece
sirkin buzul tarafından derinleşmesi daha
hızlı olur.
Buzul İçeren Sirk
Buzulu Erimiş Sirk
35
Sirklerin bir kısmı birleşik halde bulunur. Bunun sebebi yan yana bulunan sirklerin zamanla
birleşmesidir. Örn: Munzur Dağları üzerindeki sirkler. Eğer sirkler eğim doğrultusunda
birbirinin ardı sıra yer alıyorsa bunlara basamaklı sirk denir. Örn: Mescit ve Munzur
Dağlarındaki sirkler.
36
Pleistosen’de ve esasen Würm’de oluşan, bugün ise içinde buzul bulunmayan sirklerin bir
kısmı göllerle kaplı, bir kısmı ise gölsüzdür. İçinde su bulunan sirklere ülkemizden örnek:
Uludağ’ın kuzey yamacında yer alan dokuz sirkten üçü olan Karagöl, Elmalı ve Kilimli gölleri
verilebilir.
Ayrıca Rize Dağları’nın orta kesiminde yer alan Malgölü, Deligöl, Akyol Gölü, Ardel Gölü,
Darkot Gölü ve Tanoğlu Gölü, Munzur Dağları’nın orta bölümündeki Çimligöl, Buzul-sat
dağlarındaki sirk gölleri örnek gösterilebilir
37
Araştırma alanının yan yana dizilmiş en büyük buzul gölleri; Karagöller ( Doğu Karadeniz).38
Buzul Biriktirmesi Sonucu Oluşan Yerşekilleri Nelerdir?
Buzul biriktirme şekilleri genellikle morenlerden oluşmaktadır. Morenler buzulların
vadilerinin tabanlarından ve yamaçlarından koparıp taşıdıkları, genellikle köşeli ve çeşitli
irilikteki unsurlardan oluşan depolardır. Unsur boyutları silt (0.002-0.02 mm) boyutundan
blok (>200 mm) boyutuna kadar değişir.
Karagöller’in hemen kuzeyinde dairevi yapıdaki buzultaş depoları (Doğu Karadeniz).
39
1. Moren ( Buzultaş) Çeşitleri Nelerdir?
a. Taban (Base) Morenleri
b. Yan (Lateral) Morenler
c. Cephe (Deposits) Moreni
d. Orta (Middle) Moren
e. Ablasyon Morenleri
2. Drumlinler
3. Cephe Moreni Sırtları
4. Kame’ler
5. Esker’ler
6. Kettle veya Söl’ler
7. Sandur’lar
40
TABAN (Terminal) MORENLERİ: Alt morenleri, dip morenleri vb. Olarak da bilinir. Buzulların
zeminden kopardığı unsurlar ile onların yarık ve çatlaklarından tabanlarına düşen unsurlar
içerirler. Yüzeyleri çiziklidir. Tabakalanma göstermezler.
41
YAN (Lateral) MORENLER: Buzulların kenarları boyunca yer alırlar. Bir kısmını da buzul
vadilerinin yamaçlarından düşen veya çığlarla taşınan materyaller meydana getirir
42
CEPHE (Deposits) MORENİ (Uç Moreni): Buzul dillerinin cephelerinde veya ön kısımlarında
yer alan morenlerdir. Buzulların önünde genellikle yay şekilli setler meydana getirirler.
Bunlar alt kısımlarından taban morenlerine, kenar kısımlarından ise kenar morenlerine
bağlanırlar.
43
ORTA (Medial) MORENLER: İki buzul birleşriğinde bu iki buzulun yan morenleri birleşerek
orta morenleri oluştururlar.
Medial Moraine
44
ABLASYON MORENLERİ: Buzulların eriyip ortadan kalkmalarıyla onların üzerilerinde ve
işlerinde taşınan unsurların bulundukları yere çökelip yığılmaları sonucu oluşurlar.
45
46
DRUMLİNLER: Taban morenlerinden meydana gelmiş kaşık tersi şekilli disimetrik
tepelerdir. Bunları genellikle örtü buzullarının taban morenleri oluşturur. Taban morenleri
olası bir çıkıntı, tümseğin vb. oluşturduğu bir çekirdek etrafına birikerek drumlinleri
oluştururlar.
Uzun eksenleri buzulun hareket yönünü işaret eder. Bu nedenle buzulun gittiği yöne
bakan yamaçlar daha diktir. Boyları enlerine oranla 3-4 kat büyüktür. Yükseklikleri 5-40 m
arasında değişir. Gruplar halinde bulunurlar.
Örn: İrlanda, Kuzey Almanya, Bavyera, İsveç ve ABD’nin Wiskonsin eyaleti.
47
48
CEPHE MORENİ SIRTLARI: Cephe morenlerinden oluşan, genellikle yay şekilli disimetrik
sırtlar. İçbükey tarafları buzula bakar ve daha diktir. Tipik örnekleri Salpauselka denilen
örnekleri vardır. Bunlar bugün ortadan kakmış olan buzul dillerinin tespitinde yani eski
yayılış sahalarının belirlenmesinde önemli ipuçları verirler.
49
KAME’LER: Tabakalanmış depolardan meydana gelen, alçak, dik kenarlı kısa sırt veya masa
şeklindeki tepelerdir. Buzulun içinde veya üzerinde taşınan morenlerin birleşerek masa
şeklini alması ile oluşurlar. Gruplar halinde bulunurlar ve buzulun hareket yönünde
sıralanırlar. Bir kısmı buzul vadilerinin yamaçlarına bitişik olarak bulunurlar. Bunlara da
kame taraçaları denir. Ancak kame taraçaların buzulların göllerde biriktirdikleri depolar için
de kullanılmaktadır.
Kame’ler: Happy Vadisi, Nunatarssuaq Bölgesi,
Greenland 50
ESKER: Zikzaklı bir şekilde uzanan, birkaç km uzunlukta 10-20 m yükseklikteki sırtlara
denilir. Uzanış doğrultuları buzulun hareket yönüne paraleldir. İyi tabakalanmış depolardan
oluşurlar. Unsur boyutları buzulun uç kısmına doğru küçülür. Bu durumda bu depolar buzul
kütlelerinin altındaki tünellerde akan akarsuların bıraktığı depolardır.
Buzul Tüneli veya Mağarası Manitoba, Canada ‘da Bir Esker
51
KETTLE veya SÖL’ LER: Bunlar tabakalaşmış depolar içerisinde yer alan kapalı çanaklardır.
Genellikle daire şekilli, 40-50 m çapında olup 5-10 m arasında derinlikleri vardır. Bunların
buzulların erime dönemlerinde morenler arasında kalmış ölü buz kütlelerinin yerlerine
karşılık geldikleri düşünülmektedir.
Berin buzulu Vadisinde (Alaska) Küçük Göllerle İşgal Edilmiş Kettle’lar
52
SANDUR’LAR: Buzullardan çıkan akarsuların depoladıkları çakıl, kum gibi unsurların
oluşturduğu birikinti konilerine denir. Unsurlar ağız kısmı yönünde giderek yuvarlaklaşır ve
küçülürler. Bunların yan kısımlarından birleşmeleri sonucu Sandur Ovaları oluşur. Bu tip
ovalar genellikle örtü buzullarının önlerinde gelişmişlerdir.
Brady Buzulu (Alaska) Önünde Gelişmiş Bir
Sandur Düzlüğü
Skeiðarársandur (Iceland )
Türkiye’de doğu Karadeniz Dağları’nın batı kısmındaki Karagöl Dağı’nın kuzey
yamacında yer alan Gölova sandur ovası, Erciyes Dağı’nın kuzey-kuzeybatıya
bakan yamacındaki sandur ovası.
53
Türkiyede Buzullaşmanın Etkili Olduğu Alanlar Nerelerdir?
54
- Türkiye’de ise buzullaşmaya uğrayan yerler Batı Anadolu’da 2200 m, Doğu
Karadeniz’de 2500 m, Doğu Anadolu’da ise 3000 m’lerden başlamaktadır. Bunun nedeni
karasallık ve denizelliktir.
1. Türkiye’de buzullaşmaya uğrayan alanların 2/3 si Toroslarda, özellikle de Güneydoğu
Toroslarda bulunmaktadır. Daimi kar sınırının 3500 m olduğu bu kesimde buzullar 3000
m’ye kadar inmektedir.
a. Güneydoğu Toroslar’da:
- 20’den fazla buzul vardır.
- Buzullar dağların kuzey yamaçlarında yer alırlar.
- Buzul dağları üzerinde uzunluğu 4 km alanı 8 km2 olan Uludoruk buzulu, uzunluğu 3
km’yi geçen Suppa Durek buzulu ve Avaspi buzulları bulunur. Örn: moren depoları
Avaspi buzulunun Würm’de 9 km uzunlukta olduğu biliniyor.
b. Orta Toroslar’da:
- Buzul doruklarında küçük buzullar vardır. Aladağların doruğundaki Kızılkayadaki Kuzul
- (Lolut) buzulu 1 km uzunluktadır.
- Bolkar Dağları’nda şu an buzul bulunmamakla birlikte 1750 m’lerde rastlanan morenler
etkili bir glasyasyonun verisini oluşturuyor.
c. Batı Toroslar’da:
Güncel buzul yoktur. Ancak Beydağ ve Akdağ’ın kuzey yamaçlarında gözlenen morenler
Pleistosen buzullaşmasının delillerini sunuyor.
55
Afyonkarahisar - Sultandağları
Kayseri - Aladağlar 56
2. Doğu Karadeniz Dağları’nda;
- Güncel daimi kar sınırının kuzeye bakan yamaçlarda 3200 m, güneye bakan yamaçlarda
ise 3500 m olduğu bu dağlar buzullaşma bakımından Türkiye’nin ikinci önemli kesimidir.
Kaçkar Dağı’nda 6 buzul bulunmaktadır.
- Doğu Karadeniz dağlarının ikinci yüksek zirvesi olan (Üçdoruk) Verçenik Dağlarında 3
küçük buzul vardır (1949 sonrası bu buzullar erimiştir).
- Giresun güneyindeki Karagöl Dağı’nda küçük buzullar vardır.
Rize – Kaçkar Dağları Giresun- Giresun Dağları
57
3. Erciyes Dağı’nda
Kuzeybatı yamaçta 400 m uzunlukta küçük bir buzul vardır (Bu buzulun son 100 yılda 700
m’ den 400 m’ ye düştüğü biliniyor).
Kayseri – Erciyes Dağı
58
4. Diğer dağlardaki buzullar
- Uludağ’da Pleistosen’den kalma izler (morenler, sirkler).
- Doğu Anadolu’da Munzur, Keşiş ve mescit dağı’nda ve özellikle Bingöl Dağı’nda
pleistosen’den kalma buzul şekilleri vb.
Bursa - Uludağ
59
Hakkari – Buzul Dağı (Cilo)
60
KAYNAKLAR
Hacettepe Üniversitesi Jeomorfoloji Ödevi, Buzulların Oluşturduğu Yüzey Şekilleri ve
İklimsel Önemi. pdf
Çiçek, i., Gürgen, G., Tunçel, H., Doğu, A. F. Doğu Karadeniz Dağlarının Glasyal
Morfolojisi.
Erginal, A.E. Glasiyal Jeomorfolojisi Ders Notları.
Dede, V. Çadır Dağının Buzul Jeomorfolojisi (Yanlızçam Dağları - ARTVİN). V.Y.Ü Yüksek
Lisans Tezi
Hoşgören, M.Y. (2010) Jeomorfolojinin Ana Çizgileri 2, 4.Baskı, Çantay Kitabevi, İstanbul.
Dirik, K. (2006) Fiziksel Jeoloji 2 Ders Notları ‘Buzullar’ .
Güney, E. (2004) Jeomorfoloji ‘Fiziksel Jeoloji’ , Dizi No.4, Yayın No.48, Tekağaç Eylül
Yayınları, Ankara.
İnternet ( www.belgeler.com)
61

Weitere ähnliche Inhalte

Was ist angesagt?

Aeolian landform (geology)
Aeolian landform (geology)Aeolian landform (geology)
Aeolian landform (geology)Shivam Jain
 
Glacial Landform
Glacial LandformGlacial Landform
Glacial Landformaikyatha
 
Aeolian landforms (Processes, Erosional & Depositional features)
Aeolian landforms (Processes, Erosional & Depositional features)Aeolian landforms (Processes, Erosional & Depositional features)
Aeolian landforms (Processes, Erosional & Depositional features)Zarish Mughal
 
Shear Zone Structural Geology by Misson Choudhury
Shear Zone Structural Geology by Misson Choudhury Shear Zone Structural Geology by Misson Choudhury
Shear Zone Structural Geology by Misson Choudhury Misson Choudhury
 
Volcanoes and volcanic Activity
Volcanoes and volcanic ActivityVolcanoes and volcanic Activity
Volcanoes and volcanic ActivityNoel Hogan
 
2.3 - Internal Forces
2.3 - Internal Forces2.3 - Internal Forces
2.3 - Internal ForcesDan Ewert
 
Economic geology - Metallogeny and plate tectonics
Economic geology - Metallogeny and plate tectonicsEconomic geology - Metallogeny and plate tectonics
Economic geology - Metallogeny and plate tectonicsAbdelMonem Soltan
 
Rock Deformation.pdf
Rock Deformation.pdfRock Deformation.pdf
Rock Deformation.pdfRalfPayonga1
 
Carbonates overview
Carbonates overviewCarbonates overview
Carbonates overviewmd5358dm
 
Periglacial Processes
Periglacial ProcessesPeriglacial Processes
Periglacial Processespdxmas
 
GROUNDWATER PROVINCES IN INDIA
GROUNDWATER PROVINCES IN INDIAGROUNDWATER PROVINCES IN INDIA
GROUNDWATER PROVINCES IN INDIAharikrishnankch
 
Types of metasomatism
Types  of  metasomatismTypes  of  metasomatism
Types of metasomatismChandan Kumar
 
Tectonic control of sediments
Tectonic control of sedimentsTectonic control of sediments
Tectonic control of sedimentsArshad Ayub
 
Hydrocarbon Traps & Seals
Hydrocarbon Traps & SealsHydrocarbon Traps & Seals
Hydrocarbon Traps & SealsM.T.H Group
 
Sea level changes
Sea  level  changesSea  level  changes
Sea level changesPramoda Raj
 
Mountains
MountainsMountains
Mountainsmno
 

Was ist angesagt? (20)

Aeolian landform (geology)
Aeolian landform (geology)Aeolian landform (geology)
Aeolian landform (geology)
 
Eolian
EolianEolian
Eolian
 
Glacial Landform
Glacial LandformGlacial Landform
Glacial Landform
 
Aeolian landforms (Processes, Erosional & Depositional features)
Aeolian landforms (Processes, Erosional & Depositional features)Aeolian landforms (Processes, Erosional & Depositional features)
Aeolian landforms (Processes, Erosional & Depositional features)
 
Marine Provinces
Marine ProvincesMarine Provinces
Marine Provinces
 
Shear Zone Structural Geology by Misson Choudhury
Shear Zone Structural Geology by Misson Choudhury Shear Zone Structural Geology by Misson Choudhury
Shear Zone Structural Geology by Misson Choudhury
 
Volcanoes and volcanic Activity
Volcanoes and volcanic ActivityVolcanoes and volcanic Activity
Volcanoes and volcanic Activity
 
2.3 - Internal Forces
2.3 - Internal Forces2.3 - Internal Forces
2.3 - Internal Forces
 
Economic geology - Metallogeny and plate tectonics
Economic geology - Metallogeny and plate tectonicsEconomic geology - Metallogeny and plate tectonics
Economic geology - Metallogeny and plate tectonics
 
Rock Deformation.pdf
Rock Deformation.pdfRock Deformation.pdf
Rock Deformation.pdf
 
Carbonates overview
Carbonates overviewCarbonates overview
Carbonates overview
 
Periglacial Processes
Periglacial ProcessesPeriglacial Processes
Periglacial Processes
 
Endogena krafter
Endogena krafterEndogena krafter
Endogena krafter
 
GROUNDWATER PROVINCES IN INDIA
GROUNDWATER PROVINCES IN INDIAGROUNDWATER PROVINCES IN INDIA
GROUNDWATER PROVINCES IN INDIA
 
Types of metasomatism
Types  of  metasomatismTypes  of  metasomatism
Types of metasomatism
 
Tectonic control of sediments
Tectonic control of sedimentsTectonic control of sediments
Tectonic control of sediments
 
Hydrocarbon Traps & Seals
Hydrocarbon Traps & SealsHydrocarbon Traps & Seals
Hydrocarbon Traps & Seals
 
Sea level changes
Sea  level  changesSea  level  changes
Sea level changes
 
Mountains
MountainsMountains
Mountains
 
Plate margins
Plate marginsPlate margins
Plate margins
 

Andere mochten auch

Akdeniz havzası hakkında_genel_bir_değerlendirme_ali_külah
Akdeniz havzası hakkında_genel_bir_değerlendirme_ali_külahAkdeniz havzası hakkında_genel_bir_değerlendirme_ali_külah
Akdeniz havzası hakkında_genel_bir_değerlendirme_ali_külahAli KÜLAH
 
Yenimicrosoftpowerpointsunusu 131030100558-phpapp02
Yenimicrosoftpowerpointsunusu 131030100558-phpapp02Yenimicrosoftpowerpointsunusu 131030100558-phpapp02
Yenimicrosoftpowerpointsunusu 131030100558-phpapp02Hasan Işık
 
Grp coğrafya
Grp coğrafyaGrp coğrafya
Grp coğrafyafatma444
 
Türkiye'nin Plato ve ovaları
Türkiye'nin Plato ve ovalarıTürkiye'nin Plato ve ovaları
Türkiye'nin Plato ve ovalarıalbedo62
 

Andere mochten auch (9)

Dış kuvvetler 1
Dış kuvvetler 1Dış kuvvetler 1
Dış kuvvetler 1
 
Dış kuvvetler 2
Dış kuvvetler 2Dış kuvvetler 2
Dış kuvvetler 2
 
Akdeniz havzası hakkında_genel_bir_değerlendirme_ali_külah
Akdeniz havzası hakkında_genel_bir_değerlendirme_ali_külahAkdeniz havzası hakkında_genel_bir_değerlendirme_ali_külah
Akdeniz havzası hakkında_genel_bir_değerlendirme_ali_külah
 
Yenimicrosoftpowerpointsunusu 131030100558-phpapp02
Yenimicrosoftpowerpointsunusu 131030100558-phpapp02Yenimicrosoftpowerpointsunusu 131030100558-phpapp02
Yenimicrosoftpowerpointsunusu 131030100558-phpapp02
 
Grp coğrafya
Grp coğrafyaGrp coğrafya
Grp coğrafya
 
Istanbul Jeoloji
Istanbul JeolojiIstanbul Jeoloji
Istanbul Jeoloji
 
Akarsular
AkarsularAkarsular
Akarsular
 
Türkiye'nin Plato ve ovaları
Türkiye'nin Plato ve ovalarıTürkiye'nin Plato ve ovaları
Türkiye'nin Plato ve ovaları
 
karstik şekiller sunusu
karstik şekiller sunusukarstik şekiller sunusu
karstik şekiller sunusu
 

Ähnlich wie Buzul topografyası

turbidity current, turbidite, turbidites, türbiditler
turbidity current, turbidite, turbidites, türbiditlerturbidity current, turbidite, turbidites, türbiditler
turbidity current, turbidite, turbidites, türbiditlerCemal Avcu
 
Doğal süreçler üni̇tesi̇ 8 shaira.pptx
Doğal süreçler üni̇tesi̇ 8 shaira.pptxDoğal süreçler üni̇tesi̇ 8 shaira.pptx
Doğal süreçler üni̇tesi̇ 8 shaira.pptxShaira Matniyazova
 
Türkiyedeki Volkanik Faaliyetler (jeolojimuhendisleri.net)
Türkiyedeki Volkanik Faaliyetler (jeolojimuhendisleri.net)Türkiyedeki Volkanik Faaliyetler (jeolojimuhendisleri.net)
Türkiyedeki Volkanik Faaliyetler (jeolojimuhendisleri.net)Tolga GÖZÜTOK
 
Dünya mı yok olucak yoksa İnsanoğlu mu?
Dünya mı yok olucak yoksa İnsanoğlu mu?Dünya mı yok olucak yoksa İnsanoğlu mu?
Dünya mı yok olucak yoksa İnsanoğlu mu?Dr.Zeynep Elif Yildizel
 
Doğal süreçler üni̇tesi̇ 8 shaira
Doğal süreçler üni̇tesi̇ 8 shairaDoğal süreçler üni̇tesi̇ 8 shaira
Doğal süreçler üni̇tesi̇ 8 shairaShaira Matniyazova
 
GöLler Ve Olusumlari
GöLler Ve OlusumlariGöLler Ve Olusumlari
GöLler Ve Olusumlaripilaki
 
TüRkiyede Karst CoğRafyasi
TüRkiyede Karst CoğRafyasiTüRkiyede Karst CoğRafyasi
TüRkiyede Karst CoğRafyasiesmus2
 
Levha Tektoni̇ği̇ ve Magmati̇zma
Levha Tektoni̇ği̇ ve Magmati̇zmaLevha Tektoni̇ği̇ ve Magmati̇zma
Levha Tektoni̇ği̇ ve Magmati̇zmaŞarlatan Avcısı
 
8.sınıf fen ve teknoloji hava olayları i̇klim-rüzgarlar ve mevsim oluşumu sun...
8.sınıf fen ve teknoloji hava olayları i̇klim-rüzgarlar ve mevsim oluşumu sun...8.sınıf fen ve teknoloji hava olayları i̇klim-rüzgarlar ve mevsim oluşumu sun...
8.sınıf fen ve teknoloji hava olayları i̇klim-rüzgarlar ve mevsim oluşumu sun...Veysel Badem
 
Yer Yüzü Şekilleri
Yer Yüzü ŞekilleriYer Yüzü Şekilleri
Yer Yüzü ŞekilleriScaf1
 

Ähnlich wie Buzul topografyası (14)

Dış kuvvetler
Dış kuvvetlerDış kuvvetler
Dış kuvvetler
 
Dış Kuvvetler
Dış KuvvetlerDış Kuvvetler
Dış Kuvvetler
 
aaaa
aaaaaaaa
aaaa
 
turbidity current, turbidite, turbidites, türbiditler
turbidity current, turbidite, turbidites, türbiditlerturbidity current, turbidite, turbidites, türbiditler
turbidity current, turbidite, turbidites, türbiditler
 
Doğal süreçler üni̇tesi̇ 8 shaira.pptx
Doğal süreçler üni̇tesi̇ 8 shaira.pptxDoğal süreçler üni̇tesi̇ 8 shaira.pptx
Doğal süreçler üni̇tesi̇ 8 shaira.pptx
 
Türkiyedeki Volkanik Faaliyetler (jeolojimuhendisleri.net)
Türkiyedeki Volkanik Faaliyetler (jeolojimuhendisleri.net)Türkiyedeki Volkanik Faaliyetler (jeolojimuhendisleri.net)
Türkiyedeki Volkanik Faaliyetler (jeolojimuhendisleri.net)
 
Dünya mı yok olucak yoksa İnsanoğlu mu?
Dünya mı yok olucak yoksa İnsanoğlu mu?Dünya mı yok olucak yoksa İnsanoğlu mu?
Dünya mı yok olucak yoksa İnsanoğlu mu?
 
Doğal süreçler üni̇tesi̇ 8 shaira
Doğal süreçler üni̇tesi̇ 8 shairaDoğal süreçler üni̇tesi̇ 8 shaira
Doğal süreçler üni̇tesi̇ 8 shaira
 
GöLler Ve Olusumlari
GöLler Ve OlusumlariGöLler Ve Olusumlari
GöLler Ve Olusumlari
 
TüRkiyede Karst CoğRafyasi
TüRkiyede Karst CoğRafyasiTüRkiyede Karst CoğRafyasi
TüRkiyede Karst CoğRafyasi
 
Ada Yayları
Ada YaylarıAda Yayları
Ada Yayları
 
Levha Tektoni̇ği̇ ve Magmati̇zma
Levha Tektoni̇ği̇ ve Magmati̇zmaLevha Tektoni̇ği̇ ve Magmati̇zma
Levha Tektoni̇ği̇ ve Magmati̇zma
 
8.sınıf fen ve teknoloji hava olayları i̇klim-rüzgarlar ve mevsim oluşumu sun...
8.sınıf fen ve teknoloji hava olayları i̇klim-rüzgarlar ve mevsim oluşumu sun...8.sınıf fen ve teknoloji hava olayları i̇klim-rüzgarlar ve mevsim oluşumu sun...
8.sınıf fen ve teknoloji hava olayları i̇klim-rüzgarlar ve mevsim oluşumu sun...
 
Yer Yüzü Şekilleri
Yer Yüzü ŞekilleriYer Yüzü Şekilleri
Yer Yüzü Şekilleri
 

Buzul topografyası

  • 1. Ders: Jeomorfoloji Konu: Buzul Topoğrafyası Hazırlayan: Ali KÜLAH – 110204048 – 1. Öğretim Danışman: Yrd. Doç. Dr. Beyhan Öztürk 1
  • 2. SUNUM İÇERİĞİ - Yeryüzünün Başlıca Buzul Sahaları Nerelerdir? - Buzullar Nasıl Oluşur? - Buzulların Hareket Şekli ve Hızı Nasıldır? - Buzul Tipleri Nelerdir? - Buzulların Aşındırması Sonucu Oluşan Yerşekilller Nelerdir? - Buzul Biriktirmesi Sonucu Oluşan Yerşekilleri Nelerdir? - Türkiyede Buzullaşmanın Etkili Olduğu Alanlar Nerelerdir? - KAYNAKLAR 2
  • 3. 3
  • 4. Yeryüzünde var olan buzulların en büyüklerini, Antarktik İnlandsisi ile Grönland İnlandsisi meydana getirir. Antarktik İnlandsisi: 12.600.000 km2’lik alanı kaplayan, tek parça halinde bir buzul örtüsüdür. Buzulun maksimum kalınlığı 4000 m civarındadır. Grönland İnlandsisi: 1.726.000 km2’lik bir alanı kaplar. Grönland Adasının %80’ine yakın bir kısmını örter. Kuzey – Güney doğrultusunda uzanan buzulun maksimum kalınlığı 3000 m civarındadır. Yeryüzünün %10’a yakın bir kısmı buzullarla kaplı bulunmaktadır. Günümüzde buzulların yer aldıkları başlıca sahalar şunlardır: Yeryüzünün Başlıca Buzul Sahaları Nerelerdir? 4
  • 5. Son buzul çağında kuzey yarımkürenin büyük kısmı buz ve buzullarla kaplı idi. Harita; Kanada’nın hemen hemen tamamının, Asya ve Avrupa’nın ise büyük kısmının buzullarla örtüldüğünü göstermektedir. 5
  • 7. Kuzey Amerika Kıtası – Alaska Dağları 7
  • 8. Güney Amerika Kıtası – And Dağları 8
  • 9. Avrupa Kıtası – İskandinavya Dağları 9
  • 10. Asya Kıtası – Himalaya Dağları 10
  • 11. Afrika Kıtası – Klimanjaro Dağı 11
  • 12. Buzul normal buzdan farklı olarak kendine has bazı özellikleri olan, rekristalize (yeniden kristallenen) kardan meydana gelen ve hareket halindeki buz kütlelerine verilen isimdir. Oluşumu sırasıyla şöyle olur : 1. Kar yağışlarının çok olduğu ve bir sonraki yılın kar yağışlı dönemine sürekli olarak erimeyen karın kaldığı (toktağan kar) ve biriktiği iklim bölgelerinde bu karlar üst üste birikirler. 2. Sıcaklığın nispeten arttığı veya yağmur şeklinde yağışın olduğu dönemlerde karın bir kısmı erir ve sıcaklık düşünce bu tekrar donar. Böylece eriyen kar suları kar örtüsünün derin kısmında buza dönüşürler. 3. Üst üste biriken kar kristalleri kendi ağırlıklarının altında sıkışarak iç içe kenetlenirler, önceden kar kristalleri arasında mevcut olan boşluklar kapanır. Böylece kar kristallerinin şekilleri bozulduğu gibi bunlar ortalama 1 mm çapında buz kristallerine dönüşürler. 4. Erime, rekristalizasyon (yeniden kristallenme) ve sıkışma olayları devem ettikçe kar yığınları belirtilen daha iri, daha yoğun ve benzer boyutlardaki buz kristalerine dönüşürler. Bu buz yığınına NEVE BUZU veya FİRN BUZU denir. Ancak bu henüz gerçek anlamda buzul buzu değildir. (Neve buzu taze kardan daha yoğundur. Çünkü taze karın yoğunluğu 0.06-0.16 arasında iken neve buzununki 0.72-0.81 arasındadır). Yapısı tabakalıdır, boşluk oranı % 50 kadardır. 5. Süreç devam ettikçe neve buzu içindeki buz kristalleri birleşir ve bu boşluklar kapanmaya başlar. Çünkü kalınlaşan kar ve neve buzunun ağırlığı artmış, böylece basınç da artmıştır. Böylece neve buzuna oranla daha yoğun olan (0.9) ve boşluksuz olan bir buz oluşur ki buna BUZUL BUZU denir. Bu buz kütlesi belirli bir ağırlığa erişince yerçekiminin etkisi altında harekete geçer ve buzul oluşmuş olur. BUZULLAR NASIL OLUŞUR? 12
  • 13. Buzul Oluşumunun Şematik Gösterimi Kar'ın Buzkar'a Dönüşümü 13
  • 14. Buzulların Hareket Şekli ve Hızı Nasıldır? Buzulun hareketi devamlı olmakta olan plastik akma ile döneme bağlı olarak değişen taban kaymasının bileşkesinden kaynaklanır. Gerçekte buzulun altındaki yüzey donduğunda sadece plastik akmayla hareket etmektedir. Plastik akma buz içinde oluşan deformasyonu kapsarken buna karşılık taban kayması buzun altındaki yüzey üzerinde kaymasıdır. Bu tür hareket buzulların çok soğuk iklim koşullarında olmaları durumunda egemendir. Tüm buzul, erime sıcaklığının çok altında bir sıcaklıktadır ve altındaki zemine donarak yapışmıştır. Plastik akışla, buzulun hareketleri zemindeki toprak veya kayaçları deforme ederek koparır ve buzulla beraber taşır Ele alınan herhangi bir zamanda buzul akışı gözlendiğinde her zaman buzulun üst kısmının alt kısmına göre daha uzağa hareket ettiği görülmüştür. 14
  • 15. 15
  • 16. Buzul Tabanındaki Erimiş Suyun Neden Olduğu Temelden Kayma (Taban Kayması) 16
  • 17. BUZULLARIN HAREKET HIZI GÜNDE HAFTADA YILDA Buzulların Kenarlarında Hareket Hızı 6.5 cm 46 cm 20 m Buzulların Ortasında Hareket Hızı 10 cm 69 cm 33 m 17
  • 18. Buzul Tipleri Nelerdir? 1. Sirk Buzulu 2. Vadi Buzulu 3. Piedmont Tipi Buzullar 4. Doruk (Zirve) Buzulları 5. Plato Buzulları 6. İnlandsisler NOT: Türkiye’de bunlardan özellikle sirk ve vadi buzulları gözlenmektedir. 18
  • 19. SİRK BUZULU: Sürekli kar sınırının üzerinde sirk adı verilen sarp çukurlarda biriken karların buzullaşması sonucunda oluşur. Dil kısımları yoktur. İçinde yer aldıkları sirklerin kenarlarına veya yamaçlarına yapışık olarak değil, onlardan RİMAYE denilen bir yarıkla ayrılırlar. Sirk ve Rimaye Kesiti Sirk Duvarları 19
  • 20. VADİ BUZULU:Tıpkı akarsular gibi bir vadinin içinde gelişmiş olan buzullardır. Bir sirk buzulu uygun koşullar altında sirkten taşarsa ve eğim yönünde bir yatağa bağlı olarak akışa geçerse vadi buzulları oluşur. Vadi buzulu iki kısımdan oluşur. 1) Neve: Sürekli kar sınırının üzerinde yer alan ve sirkin bulunduğu yere karşılık gelen kısımdır. Burası buzulun beslenme sahasıdır. 2) Buzul Dili: Sürekli kar sınırının altında yer alır. Buzulun erime sahasına karşılık gelir. Bir Vadi Buzulunun Sirkten Taşarak Harekete Geçtiği Kısım Bir Vadi Buzulunun Boyuna Kesiti Serak: Buzul vadilerinde görülen enine çatlaklardır. 20
  • 21. Vadi buzulları çeşitli uzunlukta olurlar. Örn: Ağız kısmı Alaska’da yer alan Hubbard buzulunun batı kolu 135 km uzunluktadır. Vadi buzulları bazen Alp ve Himalaya dağlarında ve de Alaskada görüldüğü gibi ana buzul ve buna yanlardan katılan kollarla bir buzul ağı meydana getirirler. Türkiye’ den Örnekler 21
  • 22. Tekne yapısı ile Palovit vadisi Doğu Karadeniz Dağları’ndaki karakteristik buzul vadilerinden biridir. 22
  • 23. Kurugöllerden başlayarak kuzeye doğru devam eden Kurugöller Buzul Vadisi, yaklaşık 3,5 km uzunluğa sahiptir. 23
  • 24. PİEDMONT TİPİ BUZULLAR: Bir dağ yamacında yer alan vadi buzullarının o dağı eteğinde birleşmeleri sonucunda oluşan bir tür örtü buzuludur. Örn. Alaska’nın güneyindeki Bering Buzulu, Guyot Buzulu ve Malaspina Buzulu. Bu buzullar Alaska Körfezi’ne kadar sokulurlar. Güneydoğu Alaska’ da Taku Piedmont Buzulu Bir Piedmont Buzulu ve Buzulun Cephe(uç) Moreni (Bylot Adası, Kanada) 24
  • 25. DORUK(ZİRVE) BUZULLARI: Dağların sürekli kar sınırının üzerinde kalan doruk kısımlarında bir külah şeklinde doruğu kaplayan buzullardır. Takke buzulu dendiği de olur. Örn: Türkiye’de Ağrı Dağı’nın doruğunu örten buzul bu tiptedir. Küçük Ağrı ve Büyük Ağrı Dağları Ağrı Dağı Zirvesindeki Buzul 25
  • 26. PLATO BUZULLARI: Sürekli kar sınırından daha yukarıda bulunan platoların üzerlerini örten buzullardır. Bunlara ice field da denir. Belli bir yönde akış yoktur. Buzul ve kar örtüsü üzerinde kalan sivri kaya çıkıntıları ise NUNATAK olarak tanımlanır Nunatak ice field Vadi buzulu Alaska Körfezi Resimde; Harding ice field (Kenai Fiyord Ulusal Parkı-Alaska) görülüyor. Uzak planda Alaska Körfezi’ne doğru yönelmiş bir vadi buzulu görülüyor. 26
  • 27. İNLANDSİSLER (İÇ BUZUL): Çok geniş alan kaplayan kalın buzul örtüleridir. Şekilleri kubbeye benzer. Buzulun kalınlığı merkezi kısmında fazla, çevrede azdır. Ortalama kalınlıkları 2000 m’ yi geçer. Kenarlarından çok sayıda buzul dilleri çıkar ve bunlar çevreye doğru haraket ederler. Örn: Grönland ve Antarktika buzul örtüleri. Hubbard Buzulu Yakutat Koyu, Güneydoğu Alaska 27
  • 28. Buzulların Aşındırması Sonucu Oluşan Yerşekilller Nelerdir? 1. Çizik, Oluk ve Çentikler 2. Hörgüç Kayalar 3. Sürgüler 4. Buzul Vadileri 5. Asılı Buzul Vadileri 6. Fiyord’ lar 7. Sirk 28
  • 29. ÇİZİK, OLUK ve ÇENTİKLER: Buzulun zemine sürtünmesi sonucunda meydana gelen küçük aşınım şekilleridir. Özellikle ince unsurlu kayaçlar üzerinde iyi gelişirler. Çiziklerin yönü buzulun hareket doğrultusunu verir. Çiziklerin daha derin ve geniş olanlarına oluk (groove) denir. Çentikler ise buzulun zemini aşındırması sırasında zeminden kopardığı küçük parçaların yerine karşılık gelir. Bu çentiklerin buzulun hareket doğrultusundaki kısımları daha diktir. Çizik Oluk Çentik 29
  • 30. HÖRGÜÇ KAYALAR: Buzul aşındırmasına maruz kalmış sahalardaki hörgüce benzer ve yerli kayadan meydana gelen tepelere verilen isimdir. Bu tepelerin yamaçları asimetriktir. Buzulun geldiği yöne bakan yamaç daha az eğimlidir ve daha fazla çizilmiş ve cilalanmıştır. Hörgüç Kaya 30
  • 31. SÜRGÜLER: Bir buzul vadisinde nispeten çukur olan kısımları birbirinden ayıran yerli kayadan oluşan çıkıntılara denir. Üzerileri buzulun sürtünmesi nedeniyle cilalanmış ve çizilmiştir. Sürgü 31
  • 32. BUZUL VADİLERİ: Çoğu, eski akarsu vadilerinin buzullarla işgal edilmesi sonucunda oluşmuştur. Vadilere yerleşen buzullar tabanı ve yamaçları işleyerek vadiye bir U şekli vermiştir. Buzul vadisi boyunca tabanda sürgü veya eşikler ile hörgüç kayalar sıralanır. Böylece bir buzul vadisinin boyuna profili basamaklıdır ve bu eşiklerin bulunduğu kısımlarda ters eğimler görülür. Türkiye’de; Doğu Karadeniz Dağları’nda Kaçgar, Üçdoruk (Verçenik), Gavur, Karagöl ve Mescit Dağı’nda, ayrıca Munzur dağları ve Buzul (Cilo) Dağı’nda çok sayıda buzul vadisi bulunmaktadır. 32
  • 33. ASILI BUZUL VADİLERİ: Ana buzul vadisinin taban kısmı, bu buzulun kollarına ait vadilerin taban kısımlarından daha derindir. Tabanları ana buzul vadisinden yüksekte kalan bu tür vadilere asılı vadi denir. Alaska’da Chugach Dağları’nda asılı buzul vadileri ve kaya enkazı ile dolu olan ana buzul vadisi. Orta kesimdeki asılı buzulun ana vadiye eriştiği kesimde buzul akışından ziyade bir buzul çığı veya düşmesi görülüyor. Asılı Buzul Vadileri Nasıl Oluşur? 33
  • 34. FİYORD’ LAR: Deniz tarafından işgal edilmiş U şekilli derin buzul vadileridir. Dik kenarlı, dallı budaklı körfezler şeklinde karaların iç kısımlarına doğru sokulurlar. Uzunlukları birkaç yüz km olabilir. Yamaçlarında çağlayanlar ve asılı vadiler bulunabilir. En çok Norveç kıyıları, Alaskanın güneyi, Labrador yarımadası kıyıları, Grönland kıyıları ve Antarktika’nın bazı kıyılarında görülür. Alaska’da iki fiyord: Solda Barry Arm ve sağda College Fiord (Prince William Sound, Alaska). 34
  • 35. SİRK: Kenarları dik, yarım daire şekilli çanaklara sirk denir. Önce karın birikebileceği bir çanakta biriken karlar belli bir kalınlığa eriştikten sonra harekete geçerek bu çanağı derinleştirirler. Bu durumda önce Nivasyon sirki oluşur. Ardından kar belli bir kalınlığa eriştikten sonra buzul buzuna dönüşür ve böylece sirkin buzul tarafından derinleşmesi daha hızlı olur. Buzul İçeren Sirk Buzulu Erimiş Sirk 35
  • 36. Sirklerin bir kısmı birleşik halde bulunur. Bunun sebebi yan yana bulunan sirklerin zamanla birleşmesidir. Örn: Munzur Dağları üzerindeki sirkler. Eğer sirkler eğim doğrultusunda birbirinin ardı sıra yer alıyorsa bunlara basamaklı sirk denir. Örn: Mescit ve Munzur Dağlarındaki sirkler. 36
  • 37. Pleistosen’de ve esasen Würm’de oluşan, bugün ise içinde buzul bulunmayan sirklerin bir kısmı göllerle kaplı, bir kısmı ise gölsüzdür. İçinde su bulunan sirklere ülkemizden örnek: Uludağ’ın kuzey yamacında yer alan dokuz sirkten üçü olan Karagöl, Elmalı ve Kilimli gölleri verilebilir. Ayrıca Rize Dağları’nın orta kesiminde yer alan Malgölü, Deligöl, Akyol Gölü, Ardel Gölü, Darkot Gölü ve Tanoğlu Gölü, Munzur Dağları’nın orta bölümündeki Çimligöl, Buzul-sat dağlarındaki sirk gölleri örnek gösterilebilir 37
  • 38. Araştırma alanının yan yana dizilmiş en büyük buzul gölleri; Karagöller ( Doğu Karadeniz).38
  • 39. Buzul Biriktirmesi Sonucu Oluşan Yerşekilleri Nelerdir? Buzul biriktirme şekilleri genellikle morenlerden oluşmaktadır. Morenler buzulların vadilerinin tabanlarından ve yamaçlarından koparıp taşıdıkları, genellikle köşeli ve çeşitli irilikteki unsurlardan oluşan depolardır. Unsur boyutları silt (0.002-0.02 mm) boyutundan blok (>200 mm) boyutuna kadar değişir. Karagöller’in hemen kuzeyinde dairevi yapıdaki buzultaş depoları (Doğu Karadeniz). 39
  • 40. 1. Moren ( Buzultaş) Çeşitleri Nelerdir? a. Taban (Base) Morenleri b. Yan (Lateral) Morenler c. Cephe (Deposits) Moreni d. Orta (Middle) Moren e. Ablasyon Morenleri 2. Drumlinler 3. Cephe Moreni Sırtları 4. Kame’ler 5. Esker’ler 6. Kettle veya Söl’ler 7. Sandur’lar 40
  • 41. TABAN (Terminal) MORENLERİ: Alt morenleri, dip morenleri vb. Olarak da bilinir. Buzulların zeminden kopardığı unsurlar ile onların yarık ve çatlaklarından tabanlarına düşen unsurlar içerirler. Yüzeyleri çiziklidir. Tabakalanma göstermezler. 41
  • 42. YAN (Lateral) MORENLER: Buzulların kenarları boyunca yer alırlar. Bir kısmını da buzul vadilerinin yamaçlarından düşen veya çığlarla taşınan materyaller meydana getirir 42
  • 43. CEPHE (Deposits) MORENİ (Uç Moreni): Buzul dillerinin cephelerinde veya ön kısımlarında yer alan morenlerdir. Buzulların önünde genellikle yay şekilli setler meydana getirirler. Bunlar alt kısımlarından taban morenlerine, kenar kısımlarından ise kenar morenlerine bağlanırlar. 43
  • 44. ORTA (Medial) MORENLER: İki buzul birleşriğinde bu iki buzulun yan morenleri birleşerek orta morenleri oluştururlar. Medial Moraine 44
  • 45. ABLASYON MORENLERİ: Buzulların eriyip ortadan kalkmalarıyla onların üzerilerinde ve işlerinde taşınan unsurların bulundukları yere çökelip yığılmaları sonucu oluşurlar. 45
  • 46. 46
  • 47. DRUMLİNLER: Taban morenlerinden meydana gelmiş kaşık tersi şekilli disimetrik tepelerdir. Bunları genellikle örtü buzullarının taban morenleri oluşturur. Taban morenleri olası bir çıkıntı, tümseğin vb. oluşturduğu bir çekirdek etrafına birikerek drumlinleri oluştururlar. Uzun eksenleri buzulun hareket yönünü işaret eder. Bu nedenle buzulun gittiği yöne bakan yamaçlar daha diktir. Boyları enlerine oranla 3-4 kat büyüktür. Yükseklikleri 5-40 m arasında değişir. Gruplar halinde bulunurlar. Örn: İrlanda, Kuzey Almanya, Bavyera, İsveç ve ABD’nin Wiskonsin eyaleti. 47
  • 48. 48
  • 49. CEPHE MORENİ SIRTLARI: Cephe morenlerinden oluşan, genellikle yay şekilli disimetrik sırtlar. İçbükey tarafları buzula bakar ve daha diktir. Tipik örnekleri Salpauselka denilen örnekleri vardır. Bunlar bugün ortadan kakmış olan buzul dillerinin tespitinde yani eski yayılış sahalarının belirlenmesinde önemli ipuçları verirler. 49
  • 50. KAME’LER: Tabakalanmış depolardan meydana gelen, alçak, dik kenarlı kısa sırt veya masa şeklindeki tepelerdir. Buzulun içinde veya üzerinde taşınan morenlerin birleşerek masa şeklini alması ile oluşurlar. Gruplar halinde bulunurlar ve buzulun hareket yönünde sıralanırlar. Bir kısmı buzul vadilerinin yamaçlarına bitişik olarak bulunurlar. Bunlara da kame taraçaları denir. Ancak kame taraçaların buzulların göllerde biriktirdikleri depolar için de kullanılmaktadır. Kame’ler: Happy Vadisi, Nunatarssuaq Bölgesi, Greenland 50
  • 51. ESKER: Zikzaklı bir şekilde uzanan, birkaç km uzunlukta 10-20 m yükseklikteki sırtlara denilir. Uzanış doğrultuları buzulun hareket yönüne paraleldir. İyi tabakalanmış depolardan oluşurlar. Unsur boyutları buzulun uç kısmına doğru küçülür. Bu durumda bu depolar buzul kütlelerinin altındaki tünellerde akan akarsuların bıraktığı depolardır. Buzul Tüneli veya Mağarası Manitoba, Canada ‘da Bir Esker 51
  • 52. KETTLE veya SÖL’ LER: Bunlar tabakalaşmış depolar içerisinde yer alan kapalı çanaklardır. Genellikle daire şekilli, 40-50 m çapında olup 5-10 m arasında derinlikleri vardır. Bunların buzulların erime dönemlerinde morenler arasında kalmış ölü buz kütlelerinin yerlerine karşılık geldikleri düşünülmektedir. Berin buzulu Vadisinde (Alaska) Küçük Göllerle İşgal Edilmiş Kettle’lar 52
  • 53. SANDUR’LAR: Buzullardan çıkan akarsuların depoladıkları çakıl, kum gibi unsurların oluşturduğu birikinti konilerine denir. Unsurlar ağız kısmı yönünde giderek yuvarlaklaşır ve küçülürler. Bunların yan kısımlarından birleşmeleri sonucu Sandur Ovaları oluşur. Bu tip ovalar genellikle örtü buzullarının önlerinde gelişmişlerdir. Brady Buzulu (Alaska) Önünde Gelişmiş Bir Sandur Düzlüğü Skeiðarársandur (Iceland ) Türkiye’de doğu Karadeniz Dağları’nın batı kısmındaki Karagöl Dağı’nın kuzey yamacında yer alan Gölova sandur ovası, Erciyes Dağı’nın kuzey-kuzeybatıya bakan yamacındaki sandur ovası. 53
  • 54. Türkiyede Buzullaşmanın Etkili Olduğu Alanlar Nerelerdir? 54
  • 55. - Türkiye’de ise buzullaşmaya uğrayan yerler Batı Anadolu’da 2200 m, Doğu Karadeniz’de 2500 m, Doğu Anadolu’da ise 3000 m’lerden başlamaktadır. Bunun nedeni karasallık ve denizelliktir. 1. Türkiye’de buzullaşmaya uğrayan alanların 2/3 si Toroslarda, özellikle de Güneydoğu Toroslarda bulunmaktadır. Daimi kar sınırının 3500 m olduğu bu kesimde buzullar 3000 m’ye kadar inmektedir. a. Güneydoğu Toroslar’da: - 20’den fazla buzul vardır. - Buzullar dağların kuzey yamaçlarında yer alırlar. - Buzul dağları üzerinde uzunluğu 4 km alanı 8 km2 olan Uludoruk buzulu, uzunluğu 3 km’yi geçen Suppa Durek buzulu ve Avaspi buzulları bulunur. Örn: moren depoları Avaspi buzulunun Würm’de 9 km uzunlukta olduğu biliniyor. b. Orta Toroslar’da: - Buzul doruklarında küçük buzullar vardır. Aladağların doruğundaki Kızılkayadaki Kuzul - (Lolut) buzulu 1 km uzunluktadır. - Bolkar Dağları’nda şu an buzul bulunmamakla birlikte 1750 m’lerde rastlanan morenler etkili bir glasyasyonun verisini oluşturuyor. c. Batı Toroslar’da: Güncel buzul yoktur. Ancak Beydağ ve Akdağ’ın kuzey yamaçlarında gözlenen morenler Pleistosen buzullaşmasının delillerini sunuyor. 55
  • 57. 2. Doğu Karadeniz Dağları’nda; - Güncel daimi kar sınırının kuzeye bakan yamaçlarda 3200 m, güneye bakan yamaçlarda ise 3500 m olduğu bu dağlar buzullaşma bakımından Türkiye’nin ikinci önemli kesimidir. Kaçkar Dağı’nda 6 buzul bulunmaktadır. - Doğu Karadeniz dağlarının ikinci yüksek zirvesi olan (Üçdoruk) Verçenik Dağlarında 3 küçük buzul vardır (1949 sonrası bu buzullar erimiştir). - Giresun güneyindeki Karagöl Dağı’nda küçük buzullar vardır. Rize – Kaçkar Dağları Giresun- Giresun Dağları 57
  • 58. 3. Erciyes Dağı’nda Kuzeybatı yamaçta 400 m uzunlukta küçük bir buzul vardır (Bu buzulun son 100 yılda 700 m’ den 400 m’ ye düştüğü biliniyor). Kayseri – Erciyes Dağı 58
  • 59. 4. Diğer dağlardaki buzullar - Uludağ’da Pleistosen’den kalma izler (morenler, sirkler). - Doğu Anadolu’da Munzur, Keşiş ve mescit dağı’nda ve özellikle Bingöl Dağı’nda pleistosen’den kalma buzul şekilleri vb. Bursa - Uludağ 59
  • 60. Hakkari – Buzul Dağı (Cilo) 60
  • 61. KAYNAKLAR Hacettepe Üniversitesi Jeomorfoloji Ödevi, Buzulların Oluşturduğu Yüzey Şekilleri ve İklimsel Önemi. pdf Çiçek, i., Gürgen, G., Tunçel, H., Doğu, A. F. Doğu Karadeniz Dağlarının Glasyal Morfolojisi. Erginal, A.E. Glasiyal Jeomorfolojisi Ders Notları. Dede, V. Çadır Dağının Buzul Jeomorfolojisi (Yanlızçam Dağları - ARTVİN). V.Y.Ü Yüksek Lisans Tezi Hoşgören, M.Y. (2010) Jeomorfolojinin Ana Çizgileri 2, 4.Baskı, Çantay Kitabevi, İstanbul. Dirik, K. (2006) Fiziksel Jeoloji 2 Ders Notları ‘Buzullar’ . Güney, E. (2004) Jeomorfoloji ‘Fiziksel Jeoloji’ , Dizi No.4, Yayın No.48, Tekağaç Eylül Yayınları, Ankara. İnternet ( www.belgeler.com) 61