1. 21 πρόσωπα του ’21
περισσότερο και λιγότερο
γνωστά
1ο Γενικό Λύκειο Αγίου Δημητρίου
2008 - 2009

2. ‘Το ελληνικό γένος αν σώθηκε ως τα σήμερα, αν επέζησε
ύστερα από τόσους εχτρούς εξωτερικούς κι εσωτερικούς,
προπάντων εσωτερικούς - ύστερα από τόσους αιώνες
κακομοιριά, σκλαβιά και πείνα, το χρωστάει
όχι στη λογική - θυμηθείτε τους τρεις
εμποράκους που ίδρυσαν τη Φιλική Εταιρεία,
θυμηθείτε το '21 - το χρωστάει στο θάμα.
Στην ακοίμητη σπίθα που καίει μέσα στα
σωθικά της Ελλάδας.’
Ν. Καζαντζάκης: "Καπετάν Μιχάλης"

3. Εισαγωγή
1. Νικόλαος Σκουφάς
2. Εμμανουήλ Ξάνθος
3. Αθανάσιος Τσακάλωφ
Ρήγας Φερραίος: Τα Δίκαια του ανθρώπου
4. Αλέξανδρος Υψηλάντης
Η προκήρυξη του Αλέξανδρου Υψηλάντη
5. Γεωργάκης Ολύμπιος
6. Παναγιώτης Σέκερης
Απόσπασμα από τον όρκο των Φιλικών
........ ‘Ο Θούριος’
7. Κωνσταντίνος Κανάρης
Απόψε Κωσταντή θα πεθάνεις για την Ελλάδα...
8. Αντώνης Οικονόμου
9. Γεώργιος Πάνου
10. Ιάκωβος Τομπάζης
11. Μαντώ Μαυρογένους
........‘Το χάραμα επήρα’
12. Εμμανουήλ Παππάς
13. Νικόλαος Κριεζώτης
14. Παναγιώτης Καρατζάς
........‘Μπήκαν στην πόλη οι εχθροί’
15. Παπαφλέσσας
O Παπαφλέσσας μιλάει στους προεστούς
16. Θεόδωρος Κολοκοτρώνης
O Κολοκοτρώνης για τον Ζαΐμη
.........Χοροί
17. Νικηταράς
18. Μελέτης Βασιλείου
19. Θεόφιλος Καΐρης
..........‘Ο Λιόντας ο ληστής’
20. Μάρκος Μπότσαρης
21. Γεώργιος Καραϊσκάκης
Κασομούλης: Ιστορική μαρτυρία
.........‘Ωδή στον Καραϊσκάκη’
Μακρυγιάννης, Η πολιορκία της Ακρόπολης
.........‘Μαλαματένια λόγια’
Λειβαδίτης, ‘Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος’
Μακρυγιάννης, Απομνημονεύματα
..........Εθνικός Ύμνος

4. Αφήγηση κειμένων:
Γεωργία Κανελλοπούλου, Μαρία Κοντού, Ζωή Βρεττού,
Χρυσαυγή Κατσαράκη, Χριστίνα Σταθοπούλου, Παναγιώτης Ευστρατιάδης,
Κατερίνα Ρούσσου, Γεωργία Μανιάτη, Άννα-Μαρία Στογιάν,
Χρήστος Λαμπέρης, Αλέξανδρος Μορφοβασίλης, Μίλτος Γκούσαρης, Μαρίνα Μαρκουλή
Χοροί:
Ζωή Βρεττού, Μαρία Κοντού, Χριστίνα Μανιώτη, Κατερίνα Ρούσσου, Μαρίνα Μαρκουλή,
Κωνσταντίνος Βαγιανός, Παναγιώτης Ευστρατιάδης, Βάϊος Μητσόπουλος,
Αλέξανδρος Μορφοβασίλης, Βίκτορας Φωτόπουλος
Μουσική:
Η ορχήστρα και η χορωδία του 5ου Γυμνασίου και του 1ου Λυκείου Aγίου Δημητρίου
Ήχος και φωτισμός:
Λεωνίδας Γκίκας
Υπεύθυνες καθηγήτριες:
Μαριάνθη Βαλανιδά, Γεωργία Παπαγεωργάκη

6. 21 πρόσωπα του ’21
Περισσότερο ή λιγότερο γνωστά

7. Το εικοσιένα, έχουμε ως την ώρα την ιστορία του;
Φοβάμαι πως όχι.
Την μυθολογία του ;
Φοβάμαι πώς ναι.
Κωστής Παλαμάς

8. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Κάθε χρόνο, τέτοιες μέρες αναζητούμε το «μήνυμα» της επετείου του ’21, με άλλα λόγια την
προβολή του στις μέρες μας. Ασφαλέστατα, το «μήνυμα» αυτό σπανίως αποτυπώνεται στις επί τη
επετείω και μετά την παρέλαση δηλώσεις των πολιτικών, οι οποίοι κατά κανόνα απομονώνουν μια
πτυχή του Αγώνα και την αξιοποιούν, ώστε να καταστήσουν το δικό τους εκπεμπόμενο μήνυμα
πλέον πειστικό.
Αυτό το πολυπόθητο μήνυμα δεν είναι καρπός μιας περιπετειώδου περιπλάνησης της σκέψης
ούτε απότοκο οραματισμών και ενοράσεων. Είναι κάτι απλούστερο: είναι οι διδαχές που δίνει η ίδια
η ιστορία του ’21 και μάλιστα αυτή που εγράφη από όσους βρέθηκαν στα πεδία των μαχών, απ’
αυτούς που βίωσαν το έντονο παλμό των γεγονότων.
Η Ελληνική Επανάσταση, όπως άλλωστε κάθε άλλη μεγάλη περίοδος της Ιστορίας μας, έχει και
τις θετικές αλλά και τις αρνητικές της πλευρές. Έχει λεχθεί πως το ’21 είναι «λάμψη και λάσπη»,
όμως στο ζυγό ακριβείας της ιστορίας η λάμψη είναι ασυγκρίτως βαρύτερη της λάσπης. Μαζί με
τους ηρωϊσμούς, τον ενθουσιασμό, το εθνικό ρίγος, τις πράξεις αυτοθυσίας, τις εκδηλώσεις
λατρείας προς την ιδέα της Ελλάδας, βάδιζαν η φιλαρχία, η ιδιοτέλεια, η μισαλληλία, ο φθόνος.
Κορυφαίο παράδειγμα αυτής της συνύπαρξης των αντιθέτων υπήρξε ο Παπαφλέσσας, ήρωας και
αντιήρωας συνάμα, που όμως εξαγνίστηκε στο Μανιάκι.
«Η διχόνια η δολερή», κατά πως την φαντάστηκε ο εθνικός μας ποιητής, είναι ένα άλλο στοιχείο
του εκζητούμενου μηνύματος. Ούτε μία ούτε δυο φορές η υπόθεση της ελευθερίας κινδύνευσε από
τον διαγκωνισμό διαφόρων, ώστε να καθήσουν σε έναν εξουσιαστικό θώκο. Την ώρα που οι
«ραγιάδες» γαλουχούσαν με το αίμα τους την ανεξαρτησία, κάποιοι ονειρεύονταν αρχές και
μεγαλεία.

9. Να, λοιπόν, που αρχίζει να φανερώνεται το «μήνυμα» του ΄21. Θαυμασμός και υπερηφάνεια για τα
κατορθώματα αλλά και προβληματισμός για τον τρόπο με τον οποίο θα μπορέσουμε να
απορρίψουμε τις αρνητικές μας πλευρές. Θα πει κάποιος ότι έτσι είναι η φυλή μας και δεν αλλάζει.
Αν μη τι άλλο, συντηρητική αντίληψη. Ποιός είναι ο τρόπος αυτός; Μας το υποδεικνύει πάλι το
’21. Τον καιρό εκείνων των Ελλήνων οι προπάτορές μας ακολουθούσαν ομοθυμαδόν την προτροπή
του Αλέξανδρου Υψηλάντη «μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος».
Αν οι διακηρύξεις αυτές είναι αφτιασίδωτες, αν η αγάπη μας για την πατρίδα είναι ειλικρινής,
βαθιά και ανιδιοτελής, τότε είναι βέβαιο ότι στις ενέργειες μας θα υπερισχύσει το εθνικό, το λαϊκό,
το συλλογικό έναντι του ατομικού. Τότε το «εγώ» θα γίνει «εμείς» όπως ήθελε ο Μακρυγιάννης.
Και ο παραμερισμός του «ατομικού» είναι η ικανή και αναγκαία προϋπόθεση για να
εξοστρακίσουμε την διχόνοια.

10. Νικόλαος Σκουφάς (1979 – 1819)

11. Εμμανουήλ Ξάνθος (1772-1852)

12. Αθανάσιος Τσακάλωφ (1790 – 1852)

13. 1. Νικόλαος Σκουφάς (1979 – 1819)
2. Εμμανουήλ Ξάνθος (1772-1852)
3. Αθανάσιος Τσακάλωφ (1790 – 1852)
Ο Νικόλαος Σκουφάς, ο Εμμανουήλ Ξάνθος και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ ήταν τρεις μικρέμποροι.
Συναντήθηκαν στην Οδησσό της Ρωσίας και ίδρυσαν την Φιλική Εταιρεία, μια μυστική οργάνωση με
σκοπό την προετοιμασία της επανάστασης.
Κατήχησαν χιλιάδες μέλη κάνοντας ταξίδια σε όλη την Νοτιοανατολική Ευρώπη και ανέλαβαν την
οργάνωση στρατού από Βλάχους, Έλληνες, Σέρβους και Βούλγαρους.
Ο Σκουφάς αρρώστησε και πέθανε στην Κωνσταντινούπολη χωρίς να προλάβει να δει την επανάσταση.
Οι αλλοι δύο, πέρασαν τη ζωή τους στα χρόνια της επανάστασης σαν απλοί στρατιώτες, χωρίς ποτέ να
διεκδικήσουν δόξες και τιμές, δεν αναμίχθηκαν στην πολιτική και δεν ανέλαβαν διοικητικές θέσεις.
Στον Ξάνθο αργότερα απενεμήθη ένα τιμητικό επίδομα, το οποίο όμως δεν πήρε ποτέ. Έζησε τα
υπόλοιπα χρόνια της ζωής του σε φτώχεια, μάταια αποζητώντας από το δημόσιο σύνταξη ή έστω μια
ελάχιστη βοήθεια.
Ο Τσακάλωφ εγκαταστάθηκε στην Μόσχα, όπου και πέθανε τελείως λησμονημένος από το επίσημο
ελληνικό κράτος.

14. Ρήγας Φερραίος
Τα φυσικά δίκαια του ανθρώπου
Η ελευθερία
Ο νόμος
Τα γράμματα

15. Ρήγας Φερραίος: ΤΑ ΔΙΚΑΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Αυτά τα φυσικά δίκαια του ανθρώπου είναι:
Πρώτον, το να είμεθα όλοι ίσοι και όχι ο ένας κατώτερος από τον άλλον.
Δεύτερον, να είμεθα ελεύθεροι και όχι ο ένας σκλάβος του αλλουνού.
Τρίτον, να είμεθα σίγουροι εις την ζωήν μας, και κανένας να μην ημπορεί να μας την πάρει αδίκως
και κατά την φαντασίαν.
Και τέταρτον, τα κτήματα οπού έχομεν κανένας να μην ημπορεί να μας εγγίζη, αλλ΄είναι ιδικά μας
και των κληρονόμων.
Η ελευθερία είναι εκείνη η δύναμις οπού έχει ο άνθρωπος εις το να κάμη όλον εκείνο, όπου δεν
βλάπτει εις τα δίκαια των γειτόνων του. Αυτή, έχει ως θεμέλιον την φύσιν, διατί φυσικά αγαπώμεν να
είμεθα ελεύθεροι. Έχει ως κανόναν την δικαιοσύνην, διατί η δικαία ελευθερία είναι καλή. Έχει ως
φύλακα τον Νόμον, διατί αυτός προσδιορίζει, έως που πρέπει να είμεθα ελεύθεροι.
Ο Νόμος έχει χρέος να διαφεντεύει την κοινήν ελευθερίαν όλου του έθνους και εκείνην του κάθε
ανθρώπου, κατοίκου εις ταύτην την αυτοκρατορίαν, εναντίον της καταθλίψεως και της δυναστείας
των διοικητών. Όταν αυτοί διοικούν καλώς, να τους διαφεντεύει. Ει δε κακώς να τους αποβάλλη.
Όλοι, χωρίς εξαίρεσιν, έχουν χρέος να ηξεύρουν γράμματα. Η Πατρίς έχει να καταστήσει σχολεία
εις όλα τα χωρία δια τα αρσενικά και θηλυκά παιδιά. Εκ των γραμμάτων γεννάται η προκοπή, με την
οποία λάμπουν τα ελεύθερα έθνη.

16. Αλέξανδρος Υψηλάντης (1792 – 1828)

18. ‘Μάχου υπέρ πίστεως και Πατρίδος’
Η ώρα ήλθεν ω Έλληνες!
... Ενωθήτε λοιπόν, ω ανδρείοι και μεγαλόψυχοι Έλληνες!
Ας σχηματισθώσι φάλαγγες εθνικαί.
Ας σχηματισθώσι εθνικαί λεγεώνες και θέλετε ιδεί τους
παλαιούς εκείνους κολοσσούς του δεσποτισμού να
πέσωσιν εξ ιδίων απέναντι των θριαμβευτικών μας
σημαιών ...
Εις τα όπλα, λοιπόν, φίλοι!
Η Πατρίς μας προσκαλεί.

19. 4. Αλεξανδρος Υψηλάντης
Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης έγινε το 1820 αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας και άρχισε να
οργανώνει την Επανάσταση.
Έκανε έρανο για την οικονομική ενίσχυση και δημιούργησε στρατό μέρος του οποίου ήταν ο
Ιερός Λόχος, αποτελούμενος από 500 εθελοντές σπουδαστές.
Ο Υψηλάντης, πιεσμένος από τις καταστάσεις αναγκάστηκε να ξεκινήσει την Επανάσταση στη
Μολδοβλαχία, τον Φεβρουάριο του 21. Ο στρατός του όμως καταστράφηκε στη μάχη του
Δραγατσανίου. Ο ίδιος παραδόθηκε στους Αυστριακούς, φυλακίστηκε και απελευθερώθηκε έξη
χρόνια μετά, το 1827. Δύο μήνες μετά, πέθανε στη Βιέννη.
Απόσπασμα από το κείμενο της προκήρυξης του Αλέξανδρου Υψηλάντη
Μάχου υπέρ πίστεως και Πατρίδος.
Η ώρα ήλθεν ω Έλληνες! ... Ενωθήτε λοιπόν, ω ανδρείοι και μεγαλόψυχοι Έλληνες! Ας
σχηματισθώσι φάλαγγες εθνικαί. Ας σχηματισθώσι εθνικαί λεγεώνες και θέλετε ιδεί τους παλαιούς
εκείνους κολοσσούς του δεσποτισμού να πέσωσιν εξ ιδίων απέναντι των θριαμβευτικών μας
σημαιών ... Εις τα όπλα, λοιπόν, φίλοι! Η Πατρίς μας προσκαλεί.

20. Γεωργάκης Ολύμπιος (1772 – 1821)

22. 5. Γεωργάκης Ολύμπιος (1772 – 1821)
Ο Γεωργάκης Ολύμπιος ήταν αρματολός από τον Όλυμπο, αλλά αναγκάστηκε από τους
Τούρκους να φύγει στη Σερβία και τη Βλαχία όπου και έγινε Φιλικός.
Ορίστηκε από τον Υψηλάντη ως ένας από τους επικεφαλής της εξέγερσης στη Μολδοβλαχία.
Μετά την καταστροφή του στρατού του Υψηλάντη στο Δραγατσάνι, ο Ολύμπιος συνέχισε τον
πόλεμο και με πεντακόσιους άνδρες του οχυρώθηκε στο μοναστήρι του Σέκου στα Καρπάθια.
Τελικά, απομονώθηκε στο κωδωνοστάσιο και, μπροστά στον κίνδυνο να συλληφθεί αιχμάλωτος,
έβαλε φωτιά σε ένα βαρέλι με εκρηκτικά παρασύροντας στο θάνατο και τους εχθρούς του.
6. Παναγιώτης Σέκερης (1785 – 1846)
Ο Παναγιώτης Σέκερης από την Τρίπολη της Αρκαδίας, έζησε στην Κωνσταντινούπολη και
έγινε μεγαλέμπορος.
Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία όπως και τα δυο αδέρφια του. Και οι τρεις αφοσιώθηκαν στο έργο
της οργάνωσης και προσέφεραν ολόκληρη την περιουσία τους στην Εταιρεία. Μετά την
απελευθέρωση, ήρθε πάμπτωχος στην Ελλάδα όπου του δόθηκε η ασήμαντη θέση του τελώνη
Ύδρας - Ναυπλίου. Πέθανε στο Ναύπλιο.

23. Παναγιώτης Σέκερης (1785 - 1846)

24. Απόσπασμα από τον όρκο των Φιλικών
.... ορκίζομαι εις το ιερόν όνομά σου, ω ιερά και αθλία
πατρίς......
.... εις τους πολύχρονους βασάνους σου....
.... ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα των αιχμαλώτων και των
καταδίκων κατοίκων σου ....

26. Απόσπασμα από τον όρκο των Φιλικών
Τέλος πάντων, ορκίζομαι εις το ιερόν όνομά σου, ω ιερά και αθλία πατρίς. Ορκίζομαι εις
τους πολύχρονους βασάνους σου, ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα των αιχμαλώτων και των
καταδίκων κατοίκων σου ...... ότι αφιερούμαι όλος εις εσέ, και εις το εξής συ θέλεις είσαι η
αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου, το όνομά σου αρχηγός των πράξεών μου και η
ειδική σου ευτυχία η ανταμοιβή των κόπων μου ....... Και αν ίσως αλησμονώ μιαν στιγμήν τας
δυστυχίας σου και δεν εκπληρώ το χρέος μου, ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία και
ανταμοιβή του αμαρτήματός μου, δια να μην μολύνω την αγιότητα της ιεράς Εταιρείας σου με
την συμμετοχήν μου.
Τραγούδι: Ο Θούριος

27. Το έμβλημα της Φιλικής Εταιρείας

28. Κωνσταντίνος Κανάρης (1793 – 1877)

31. 7. Κωνσταντίνος Κανάρης (1793 – 1877)
Ο ναυτικός Κωσταντίνος Κανάρης έμεινε στην ιστορία ως ένας από τους σημαντικότερους πυρπολητές
Τουρκικών πολεμικών πλοίων. Η ανατίναξη μάλιστα της τουρκικής ναυαρχίδας έκανε πολύ μεγάλη
εντύπωση στην Ευρώπη και ο Κανάρης έγινε ήρωας.
Εκτός όμως από τη δράση του στα Ελληνικά νερά, ο Κανάρης αποπειράθηκε να πυρπολήσει και τον
Αιγυπτιακό στόλο μέσα στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας αλλά απέτυχε.
Μετά την δολοφονία του Καποδίστρια, απογοητευμένος αποσύρθηκε για ένα διάστημα. Επί Όθωνα,
διετέλεσε ναύαρχος και υπουργός Ναυτικών και αργότερα πρωθυπουργός σε διάφορες κυβερνήσεις.
Απόψε Κωσταντή θα πεθάνεις για την Ελλάδα...
Pώτησαν κάποτε τον πυρπολητή Κανάρη:
- Πως τον έκανες τον άθλο Ναύαρχε;
Κι αυτός απάντησε:
-Να, ξύπνησα εκείνο το πρωί και είπα:
Απόψε Κωσταντή θα πεθάνεις για την Ελλάδα.

32. Αντώνης Οικονόμου (1776 – 1821)

34. Γεώργιος Πάνου (1770 -1863)

36. 8. Ύδρα - Αντώνης Οικονόμου (1785-1821)
Ο Αντώνης Οικονόμου ήταν ναυτικός από την Ύδρα.
Όταν ξεκίνησε η επανάσταση στην Πελοπόννησο, στην Ύδρα οι πρόκριτοι δεν ήταν διατεθειμένοι να
διακινδυνεύσουν να χάσουν από τους Τούρκους τα προνόμια τους. Έτσι, ο Οικονόμου κατέλαβε το
λιμάνι, κατέλυσε την εξουσία τους και κήρυξε την επανάσταση.
Οι πρόκριτοι όμως, οι οποίοι είχαν παραγκωνιστεί από αυτόν, οργάνωσαν συνωμοσία εναντίον του και
τον συνέλαβαν. Φυγαδεύτηκε στην Πελοπόννησο, όμως τελικά, οι μισθοφόροι τους, τον δολοφόνησαν
έξω από το Άργος.
Ο Σπυρίδων Τρικούπης ανέφερε για τον Οικονόμου: «με την τόλμη του ανυψώθηκε υπεράνω της
παντοδύναμης αριστοκρατίας και οδήγησε το λαό στον αγώνα της ελευθερίας και της δόξας».
9. Σπέτσες - Γιώργης Πάνου (1770 -1863)
Ο Γεώργιος Πάνου ήταν ένας μικροκαπετάνιος από τις Σπέτσες.
Eπειδή δεν συμφωνούσαν όλοι οι καπετάνιοι να επαναστατήσουν, ο Πάνου ήρθε σε συννενόηση με
τον Οικονόμου στην Ύδρα και μαζί αποφάσισαν να δράσουν. Κήρυξε την επανάσταση στις Σπέτσες στις
2 Απριλίου.
Από κει και πέρα έζησε μόνο σαν πολεμιστής και δεν συμμετείχε στην πολιτική.
Όταν γύρισε στις Σπέτσες, οι προύχοντες τον κατηγόρησαν για κατάχρηση οικονομικών και τον
ανάγκασαν να φύγει. Όταν αντέδρασε ο κόσμος οι προύχοντες υποχώρησαν και ο Πάνου γύρισε.
Ύστερα από τη επανάσταση δούλευε μαζί με τα παιδιά του στο καράβι του για το ψωμί του αλλά του
βούλιαξε. Ζήτησε βοήθεια από την κυβέρνηση και του έκοψαν σύνταξη από 150 δραχμές το μήνα.
Πέθανε πάμπτωχος.

37. Ιάκωβος Τομπάζης (1782 - 1829)

39. Μαντώ Μαυρογένους

41. 10. Ιάκωβος Τομπάζης (1782-1829)
Ο Ιάκωβος Τομπάζης από την Ύδρα, ήταν έμπορος και ναύαρχος.
Όταν άρχισε η Επανάσταση, ορίστηκε πρώτος ναύαρχος του Υδραϊκού στόλου. Στον Αγώνα
αφιέρωσε όλη την περιουσία του ενώ πρόσφερε και τα τέσσερα πλοία του, τα οποία τα μετέτρεψε σε
πολεμικά.
Αυτός πρώτος εισηγήθηκε την χρήση πυρπολικών, που αποδείχτηκαν τρομερά όπλα στην
Επανάσταση.
Πέθανε στην Ύδρα και ενταφιάστηκε με μεγάλες τιμές.
11. Μύκονος - Μαντώ Μαυρογένους (1796 – 1840)
Η Μαντώ Μαυρογένη, όπως η ίδια υπέγραφε, καταγόταν από την Μύκονο, από πολύ εύπορη
οικογένεια.
Ξόδεψε μεγάλο μέρος της περιουσίας της για να εξοπλίσει πλοία, να υποστηρίξει εκστρατείες και
στρατιώτες και για να φροντίσει παράλληλα οικονομικά και τις οικογένειες των στρατιωτών.
Εγκατέλειψε το σπίτι της, επειδή με τις επιλογές της ήρθε σε ρήξη με την οικογένειά της,
ληστεύθηκε από Έλληνες με αποτέλεσμα να χάσει κυριολεκτικά το σύνολο της περιουσίας της και στο
τέλος αναγκαζόταν να ζητιανεύει ακόμη και για να φάει.
Μετά την ίδρυση του Ελληνικού κράτους, ο Ιωάννης Καποδίστριας της απένειμε, το αξίωμα του
επίτιμου αντιστράτηγου - τιμή μοναδική σε γυναίκα.
Αργότερα απογοητευμένη και καταδιωκόμενη από τον Κωλέττη, ξαναγύρισε στον τόπο της και
πέθανε στην Πάρο φτωχή και ξεχασμένη.
Προβολή διαφανειών και τραγούδι: Το χάραμα επήρα

78. Εμμανουήλ Παππάς (1772 – 1821)

80. Νικόλαος Κριεζώτης (1785-1853)

82. 12. Μακεδονία - Εμμανουήλ Παππάς (1772 – 1821)
Ο Εμμανουήλ Παππάς ήταν ένας πλούσιος έμπορος από τις Σέρρες.
Ήταν αυτός που ηγήθηκε της επανάστασης στη Μακεδονία. Παραχώρησε ολόκληρη την
προσωπική του περιουσία για τον αγώνα και οργάνωσε ένοπλο σώμα 4000 Μακεδόνων αγωνιστών
εκ των οποίων οι 1000 ήταν αγιορείτες μοναχοί.
Παρά τις ηρωϊκές του προσπάθειες, ηττήθηκε και αναγκάστηκε να καταφύγει στην Ύδρα.
Πέθανε εξαντλημένος κατά τη διάρκεια του ταξιδιού.
Στον Αγώνα θυσίασε τα πάντα: οικογένεια, πλούτη, τρεις γιούς στα πεδία των μαχών και την
ζωή του.
13. Εύβοια – Νικόλαος Κριεζώτης (1785 – 1853)
Ο Νικόλαος Κριεζώτης ήταν βοσκός και έγινε ο πιο διάσημος οπλαρχηγός της Εύβοιας.
Ήταν τόσο γενναίος που ανακηρύχτηκε καπετάνιος με την επιδοκιμαστική βοή των στρατιωτών.
Πολέμησε σε ολόκληρη την Στερεά.
Το Μάρτιο του 1826 συμμετείχε στην αποστολή Ελλήνων στον Λίβανο, για να ξεσηκώσουν τους
Σύρους εναντίον του Σουλτάνου και να δημιουργήσουν αντιπερισπασμό στην Ανατολή.
Η δράση του συνεχίστηκε και μετά την ανεξαρτησία. Επί Όθωνα, πήρε μέρος στην επανάσταση
της 3ης Σεπτεμβρίου για το Σύνταγμα και κατέλαβε το φρούριο της Χαλκίδας. Απέτυχε όμως και
έφυγε από την Ελλάδα για τη Σμύρνη, όπου και πέθανε.

83. Παναγιώτης Καρατζάς (1776 – 1821)

85. 14. Πάτρα - Παναγιώτης Καρατζάς (1776 – 1821)
Ο Παναγιώτης Καρατζάς από την Πάτρα ήταν τσαγκάρης.
Στις 21 Μαρτίου του 1821 μαζί με άλλους οπλαρχηγούς χτύπησαν τους Τούρκους και τους
ανάγκασαν να τραβηχτούν στο κάστρο της Πάτρας. Η Πάτρα έγινε έτσι, η πρώτη πόλη της
Πελοποννήσου που ελευθερώθηκε.
Δυο βδομάδες μετά οι Τούρκοι κατέλαβαν και κατέστρεψαν την πόλη. Όμως ο Καρατζάς δεν το
έβαλε κάτω. Έκανε νυχτερινές επιθέσεις και κατέλαβε στρατηγικές θέσεις έξω από την πόλη.
Οι επιτυχίες του προκάλεσαν τον φθόνο των άλλων οπλαρχηγών και των προκρίτων.
Δολοφονήθηκε μέσα στην μονή Ομπλού, από τους Αχαιους κοτζαμπάσηδες αδελφούς Κουμαναίους.
Τραγούδι: Μπήκαν στην πόλη οι εχθροί

87. Γρηγόριος Δικαίος ή Παπαφλέσσας (1788 – 1825)

89. 15.Γρηγόριος Δικαίος ή Παπαφλέσσας (1788-1825)
Ο Παπαφλέσσας ήταν ταυτόχρονα σημαντικός και οργανωτής, και πολιτικός και πολεμιστής της
επανάστασης.
Ήταν αυτός που ανέλαβε την αποστολή να ξεσηκώσει τον λαό της Πελοποννήσου.
Όταν ο Ιμπραήμ εισέβαλε στην Πελοπόννησο, πρώτος ο Παπαφλέσσας ζήτησε να ελευθερωθούν οι
φυλακισμένοι πολεμιστές από τον εμφύλιο, αλλά δεν εισακούστηκε. Έτσι αναγκάστηκε να εκστρατεύσει ο
ίδιος για να ανακόψει την προέλαση του Ιμπραήμ, και πήγε στο Μανιάκι της Μεσσηνίας. Όταν φάνηκαν τα
αιγυπτιακά στρατεύματα, πολλοί από τους άνδρες του Παπαφλέσσα διασκορπίστηκαν και έμεινε με 300
πολεμιστές. Βρήκε τον θάνατο προβάλλοντας απεγνωσμένη αντίσταση μαζί με τους λίγους άνδρες που του
είχαν μείνει.
Ο Παπαφλέσσας μιλάει στους προεστούς
Όταν ο Παπαφλέσσας ήρθε στην Ελλάδα για να προετοιμάσει τον αγώνα, οι προύχοντες του ζήτησαν να
πάει στη Βοστίτσα (το Αίγιο) αποφασισμένοι να μην τον αφήσουν ν' ανάψει φωτιά στο Μοριά. Στις 26
Ιανουαρίου 1821 στο σπίτι του Αντρέα Λόντου, ο Παπαφλέσσας τους έδειξε τα πληρεξούσια γράμματα του
Υψηλάντη, και τους διάβασε τις προσταγές του να ετοιμάσουν 25.000 στρατεύματα. Οι προεστοί είναι
αρνητικοί. Ο Σωτήρης Χαραλάμπης φανέρωσε τον κρυφό τους φόβο ως εξής:
- «… εμείς εδώ, αφού ξεκάνουμε τους Τούρκους, σε ποιον θα παραδοθούμε; Ποιον θα 'χουμε ανώτερο; Ο
ραγιάς, αφού πάρει τα όπλα δε θα μας ακούει πια και δε θα μας σέβεται και θα πέσουμε στα χέρια εκείνου,
που δεν μπορεί να κρατήσει το πιρούνι να φάει!». Και δείχνει τον Νικήτα Φλέσσα, τον αδελφό του
Παπαφλέσσα.
Τότε ο Παπαφλέσσας δεν κρατιέται.
- Η επανάσταση είτε θέτε είτε όχι θα γίνει! Πάρτε το απόφαση. Αν εσείς γυρεύετε να την εμποδίσετε, εγώ
πήρα προσταγή από την Αρχή να ξεσηκώσω το λαό και να την κάνω. Και τότες όποιον βρουν ξαρμάτωτο οι
Τούρκοι, ας τον κόψουν...

91. Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (1770 – 1843)

94. 16. Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (1770 – 1843)
Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης αναδείχθηκε ως μια από τις πιο σημαντικές φυσιογνωμίες της
Επανάστασης. Πρωταγωνίστησε σε πολλές στρατιωτικές επιχειρήσεις, που τον ανέδειξαν σε
αρχιστράτηγο της Πελοποννήσου και στρατιωτική ιδιοφυία.
Στη διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου πολλές φορές προσπάθησε να αμβλύνει τις αντιθέσεις ανάμεσα
στους αντιπάλους, αλλά δεν μπόρεσε να αποφύγει τη ρήξη και φυλακίστηκε στην Ύδρα.
Τον αποφυλάκισαν για να αντιμετωπίσει τον Ιμπραήμ. Χωρίς μεγάλο στρατό ξεκίνησε τον
κλεφτοπόλεμο. Ταυτόχρονα προσπαθούσε να πάρει πίσω τα χωριά που από φόβο προσκηνούσαν τον
Ιμπραήμ, με το σύνθημα «φωτιά και τσεκούρι στους προσκηνυμένους»!
Φυλακίστηκε για δεύτερη φορά επί Όθωνα και μάλιστα με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας,
και καταδικάστηκε σε θάνατο. Έλαβε χάρη μετά την ενηλικίωση του Όθωνα οπότε και ονομάστηκε
στρατηγός.
O Κολοκοτρώνης για τον Ζαίμη
Όταν πέθανε ο Ζαίμης, ο Κολοκοτρώνης ακολουθώντας το λείψανο έκλαιγε απαρηγόρητα. Κάποιος,
τον ρώτησε: « Δεν ενθυμείσαι τες διχόνιες σας;» Απεκρίθη: «Εσταθήκαμε συχνά εχθροί ανάμεσόν μας,
αλλά δεν τον εμίσησα ποτέ». Δείχνοντάς του συγχρόνως άλλον έξοχον αγωνιστή της πατρίδος, του
είπε: «Εσταθήκαμε συχνά φίλοι, αλλά δεν τον αγάπησα ποτέ».
Δημοτικοί χοροί

96. Νικήτας Σταματελόπουλος ή Νικηταράς ή Τουρκοφάγος
(1784 – 1849)

98. Μελέτης Βασιλείου ( ; - 1826)

100. 17. Νικηταράς (1784 – 1849)
Τον Νικήτα Σταματελόπουλο οι άντρες του τον ονόμαζαν και Τουρκοφάγο. Γιατί, στην
πρώτη μάχη που δόθηκε στο Βαλτέτσι, έπεσαν πολλοί Τούρκοι από το χέρι του.
Όταν η Τρίπολη καταλήφθηκε από τους Έλληνες, δεν ζήτησε κανένα λάφυρο για τον εαυτό του
κι όταν του πρόσφεραν ένα αδαμαντοστόλιστο σπαθί, το έκανε δώρο στην προσωρινή κυβέρνηση.
Ήταν παρών στα πεδία των μαχών μέχρι που απελευθερώθηκε η χώρα. Το 1839, η ελληνική
κυβέρνηση, τον συνέλαβε με την κατηγορία της συνομωσίας και τον καταδίκασε, αν και
παντελώς αθώο, σε ενάμιση χρόνο φυλακή. Όταν αποφυλακίστηκε ήταν σχεδόν τυφλός. Έζησε
λίγα ακόμη χρόνια με μια μικρή σύνταξη και πέθανε στον Πειραιά.
18. Αθήνα - Μελέτης Βασιλείου
Ο Μελέτης Βασιλείου καταγόταν από τη Χασιά, ένα χωριό της Αττικής, ήταν αγρότης και
αργότερα έγινε αρματωλός.
Οι Έλληνες της Αττικής οδηγημένοι από τον Μελέτη Βασιλείου, οπλισμένοι με όπλα και
γεωργικά εργαλεία, χτύπησαν τους Τούρκους και μπήκαν στην Αθήνα φωνάζοντας «Χριστός
Ανέστη».
Μετά την απελευθέρωση της Αθήνας ο Μελέτης Βασιλείου δεν διεκδίκησε άλλο ρόλο για τον
εαυτό του. Στάλθηκε να πολεμήσει στην Εύβοια.
Όταν το 1826 ο Κιουταχής στη Στερεά και ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο καίγαν και
τρομοκρατούσαν και η επανάσταση κινδύνευε, ο Μελέτης Βασιλείου ήταν από αυτούς που
αγωνίστηκαν να διασώσουν την κατάσταση και να κάνουν τους Έλληνες να μην προσκηνύσουν
στους Τούρκους. Σκοτώθηκε πάνω σε έναν τέτοιο τσακωμό.

101. Θεόφιλος Καϊρης (1784 – 1853)

104. Μάρκος Μπότσαρης (1788 – 1823)

106. 19. Θεόφιλος Καΐρης (1784 – 1853)
Ο Θεόφιλος Καΐρης, ήταν φιλόσοφος και Δάσκαλος του Γένους. Έγινε Φιλικός και συμμετείχε
ενεργά στον Αγώνα: στα Ψαρά, στην Ανδρο όπου κήρυξε την επανάσταση, και στον Όλυμπο.
Μετά την Επανάσταση, ίδρυσε σχολείο στην Άνδρο που στέγαζε τα ορφανά του Αγώνα
μαζεύοντας χρήματα από πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Ο Καΐρης δίδασκε εκεί μαθηματικά και
φιλοσοφία. Κατηγορήθηκε από την Ιερά Σύνοδο ως αρχηγός αιρέσεως, αρχικά εξορίστηκε και
τελικά καταδικάστηκε σε δύο χρόνια φυλάκιση στη Σύρο όπου και πέθανε.
Τραγούδι: Ο Λιόντας ο ληστής
20. Μάρκος Μπότσαρης (1788 – 1823)
Ο Μάρκος Μπότσαρης ως αρχηγός των Σουλιωτών απέκτησε μεγάλη φήμη αντιμετωπίζοντας
με επιτυχία πολύ μεγαλύτερα στρατιωτικά τμήματα Στην πολιορκία του Μεσολογγίου, ξεχώρισε
αναμεσα στους υπερασπιστές.
Μετά τις νικηφόρες μάχες του, του έδωσαν τον τίτλο του αρχιστράτηγου της Δυτικής Στερεάς
Ελλάδας. Επειδή αυτό το γεγονός προκάλεσε την αντιζηλία των άλλων οπλαρχηγών, ο Μπότσαρης
μπροστά τους έσκισε το χαρτί του διορισμού του λέγοντας: "Όποιος είναι άξιος παίρνει το δίπλωμα
αύριο μπροστά στον εχθρό".
Σκοτώθηκε σε μάχη με τους Τούρκους στο Καρπενήσι. Ο θάνατός του, ‘δίκαια θεωρήθηκε
εθνικό δυστύχημα’.

107. Γεώργιος Καραϊσκάκης (1780 – 1827)

110. 21. Γεώργιος Καραϊσκάκης (1780 – 1827)
Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης υπήρξε ίσως ο σημαντικότερος από τους στρατιωτικούς αρχηγούς που
αναδείχθηκαν στη Στερεά Ελλάδα.
Από τις αρχές κι όλας της Επαναστασης είχε δική του ομάδα ενόπλων. Ήρθε σε ρήξη με τους
πολιτικούς, τον κατηγόρησαν για προδοσία και τον έδιωξαν από τις επαναστατημένες περιοχές.
Μερικούς μήνες μετά ξαναγύρισε. Απελευθέρωσε σχεδόν όλη την Στερεά και έδωε νέα πνοή στην
επανάσταση.
Σκοτώθηκε στο Φάληρο συμμετέχοντας σε επιχειρήσεις για την απελευθέρωση της Ακρόπολης της
Αθήνας.
Ιστορική μαρτυρία του Κασομούλη για τον θάνατο του Καραϊσκάκη
«Πικρoτέpαν στιγμήν και φαρμακερωτέραν εις καμμίαν περίσταση δεν είχα δοκιμάσει. Εμείναμεν
εις την μέσην ικανήν ώρα χωρίς να κινούμεθα ούτε έδωθεν, ούτε εκείθεν. Εσυλλογίσθημεν, εις ποίον
έπρεπε να υπάγωμεν να μας παρηγορήση! Ποίον να παρηγορήσωμεν; Επιστρέψαμεν οπίσω,
ειδοποιούντες και τους λοιπούς να μείνων εις την θέσι διότι ο Αρχηγός απέθανε... Το ίδιoν εσπέρας της
23 Απριλίου, όπου οι Τούρκοι Αλβανοί έμαθαν τον θάνατον του Καραϊσκάκη, ήρχισαν να φωνάζουν:
«Ορέ, ο Καραϊσκάκης, ο υιός της Καλογριάς απέθανε… Όλοι να βάλετε τα μαύρα, διότι άλλον ωσάν
αυτόν δεν κάμνετε! ».
Τραγούδι: Ωδή στον Καραϊσκάκη

111. Η πολιορκία της Ακρόπολης…
Τότε έκατζε ο Γκούρας και οι άλλοι και φάγαμεν ψωμί,
Τραγουδήσαμεν κι εγλεντήσαμεν.
Με περικάλεσε ο Γκούρας κι ο Παπακώστας να τραγουδήσω,
Ότ’ είχαμεν τόσον καιρόν οπού δεν είχαμεν τραγουδήσει – τόσον καιρόν,
Οπού μας έβαλαν οι ‘διοτελείς και ‘γγιχτήκαμεν δια να κάνουν τους κακούς τους σκοπούς.
Τραγουδούσα καλά. Τότε λέγω ένα τραγούδι:
Τραγούδι: Ο ήλιος εβασίλεψε, - Έλληνά μου, βασίλεψε - Και το φεγγάρι εχάθη
Κι ο καθαρός Αυγερινός που πάει κοντά την Πούλια,
Τα τέσσερα κουβέντιαζαν και κρυφοκουβεντιάζουν.
Γυρίζει ο ήλιος και τους λέει, γυρίζει και τους κρένει......
Τραγούδι: Μαλαματένια λόγια

116. Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος (Τάσος Λειβαδίτης)
Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος
δεν θα πάψεις ούτε στιγμή ν' αγωνίζεσαι
για την ειρήνη και για το δίκιο.
Θα βγεις στους δρόμους, θα φωνάξεις
τα χείλη σου θα ματώσουν απ' τις φωνές
Το πρόσωπό σου θα ματώσει απ' τις σφαίρες
μα δε θα κάνεις ούτε βήμα πίσω.
Κάθε κραυγή σου θα ' ναι μια πετριά
στα τζάμια των πολεμοκάπηλων.
Κάθε χειρονομία σου θα 'ναι
για να γκρεμίζει την αδικία.
Δεν πρέπει ούτε στιγμή να υποχωρήσεις,
ούτε στιγμή να ξεχαστείς.
Είναι σκληρές οι μέρες που ζούμε.
Μια στιγμή αν ξεχαστείς,
αύριο οι άνθρωποι θα χάνονται
στη δίνη του πολέμου,
έτσι και σταματήσεις
για μια στιγμή να ονειρευτείς
εκατομμύρια ανθρώπινα όνειρα
θα γίνουν στάχτη απ' τις φωτιές.

117. Δεν έχεις καιρό, δεν έχεις καιρό για τον εαυτό σου
αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος.
Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος
μπορεί να χρειαστεί και να πεθάνεις
για να ζήσουν οι άλλοι.
Θα πρέπει να μπορείς να θυσιάζεσαι
ένα οποιοδήποτε πρωινό.
Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος
θα πρέπει να μπορείς να στέκεσαι
μπρος στα ντουφέκια!

118. Από τα Απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη
Και μας έστειλαν πιτροπή εσένα κι΄εμένα να οργανίσουμε τους αγωνιστάς και να τους
δώσουμε μιστόν δώδεκα γρόσια; Τι θα τόκαμε αυτό το μισό τάλαρο εκείνος ο καταπληγωμένος
αγωνιστής ... Δια τους αγωνιστάς και χήρες κι ορφανά και δια κείνους όπου εθυσίασαν το εδικό
τους εις τον αγώνα της πατρίδος, και ήταν νοικοκυραίοι και τώρα είναι διακονιαραίοι, δεν έχει
ψωμί η πατρίδα δι΄όλους, είναι φτωχή ... ποιούς θα επιστηρίξεις εδώ οπούρθες και ποιούς θα
προδώσεις;
- Που το τζάκισες αυτό το χέρι;
- Στο Μισολλόγγι, μου λέγει.
- Που το τζάκισα εγώ αυτό;
- Στους Μύλους του Αναπλιού.
- Διατί τα ετζακίσαμεν;
- Δια την λευτεριά της πατρίδος.
- Που΄ναι η λευτεριά και η δικαιοσύνη; Σήκου απάνου!
Εθνικός Ύμνος